(4) Polska myśl polityczna w roku 1937 sformułowała trzy koncepcje polityczne: Józef Beck realizował, tak jak potrafił, politykę równowagi i wierzył w jej skuteczność. Krytycy tej orientacji, jako zbyt proniemieckiej, nie formułowali alternatywy w postaci postulatu porzucenia doktryny równowagi. Domagali się tylko różnych korektur taktyki. Wreszcie środowiska konserwatystów, poszukujące odpowiedzi na pytanie, co dalej – po załamaniu się polityki równowagi w przyszłości, dochodziły do wniosku o konieczności aktywnego włączenia się Polski w działania na rzecz przebudowy geopolitycznego układu sił w Europie. Nikt jednak nie formułował konkretnych postulatów działania na dziś, była to bowiem sprawa przyszłości, mającej nadejść. 

(5) W każdym państwie występuje wiele sprzecznych poglądów na sprawy międzynarodowe. Ale racja stanu jest jedna. Odczytujemy to, co nią jest, albo prawidłowo, albo wadliwie. Ale nawet prawidłowe odczytanie zadań państwa będących rzeczywistą racją stanu nie daje samo w sobie rękojmi powodzenia. Niezbędny jest stabilny ustrój, ustrój dający państwu pewien czynnik stałości, który pozwala mu działać w prawdziwie długofalowej perspektywie. Stabilny ustrój nie może działać bez czynnika stałości – musi łączyć czynnik stałości i zmiany. Na zanik czynnika stałości narażone są wszystkie ustroje polityczne budowane w oparciu o doktrynę suwerenności ludu, co dzisiaj jest normą powszechną. Energiczny dyktator może stworzyć pozory stabilności, ale kiedy zabraknie wybitnej jednostki, najczęściej powstaje chaos i walka o władzę. Jedynie ustrój państwa – będący stabilną konstrukcją prawną, zinternalizowaną przez społeczeństwo, szanujący zasadę alternacji władzy – daje możliwości realizacji racji stanu. To najważniejsza, jedna z najbardziej nieprzemijających myśli Adolfa Bocheńskiego, myśli, do której doszedł w czasach przytłaczającej ofensywy totalitaryzmów.

Tekst pochodzi z pracy zbiorowej Geopolityka i zasady. Studia z dziejów polskiej myśli politycznej, pod red. Jacka Kloczkowskiego, Ośrodek Myśli Politycznej, Fundacja Pamięć i Tożsamość, Kraków-Warszawa 2010.
*Autor, dr hab. jest profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN i w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (Katedra Historii Stosunków Międzynarodowych - Wydział Prawa i Administracji)
Ośrodek Myśli Politycznej