Prezes Andrzej Rzepliński. Foto: Jan Bogacz/Archiwum TK

Prof. Andrzej Rzepliński, wystąpienie prezentujące Trybunał Konstytucyjny w 2011 roku, Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK,

(Warszawa, dnia 4 kwietnia 2012 r.)

Dzisiejsze Zgromadzenie Konstytucyjnie odbywamy w 15 rocznicę uchwalenia przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. Z tej perspektywy oraz w świetle bogatego orzecznictwa Trybunału, można stwierdzić, że ustawa zasadnicza dobrze służyła i służy Rzeczypospolitej.

Trybunał Konstytucyjny stoi na straży Konstytucji Rzeczypospolitej. Polska ustawa zasadnicza jest głęboko i trwale zakotwiczona w podstawowych regułach społeczności państw cywilizowanych, zawartych w postanowieniach Karty Narodów Zjednoczonych oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Sprawia to, że Trybunał – chroniąc Konstytucję – przyczynia się równocześnie do ochrony ogólnie przyjętych zasad prawa międzynarodowego oraz podstawowych praw i wolności.

Stanie na straży nadrzędności Konstytucji w warunkach członkostwa Polski w Unii Europejskiej nabrało nowego wymiaru. Nie może być postrzegane dłużej jako wyłącznie ochrona konstytucyjnych wolności lub praw jednostki przed niekonstytucyjnymi aktami normatywnymi prawodawcy krajowego.

Trybunał już w 2005 r. stwierdził, że Konstytucja – jako „najwyższe prawo” Rzeczypospolitej – zachowuje nadrzędność i pierwszeństwo wobec wszystkich aktów normatywnych obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej, w tym także wobec prawa unijnego. Traktat z Lizbony potwierdził w art. 4.2 (TUE) wagę tożsamości konstytucyjnej państw członkowskich. Powoduje to, że sądy konstytucyjne będą pełniły ważną rolę w jej ochronie.

W 2011 r. Trybunał w sprawie SK 45/09 uznał się za właściwy do badania konstytucyjności rozporządzenia unijnego. Stwierdzając, że przedmiotem kontroli, w trybie skargi konstytucyjnej, może być nie tylko prawo krajowe, ale może być nim także – wyjątkowo i po spełnieniu określonych warunków – akt prawa wtórnego UE, który w bezpośredni sposób kształtuje sytuację prawną jednostki w Polsce.

Takie rozumienie kompetencji Trybunału do kontroli konstytucyjności pochodnego prawa Unii nie rodzi konfliktu z Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Oba trybunały nie pełnią względem siebie konkurencyjnych ról, gdyż odmienny jest zakres ich kompetencji. Polski sąd konstytucyjny wciąż zachowuje pozycję „sądu ostatniego słowa” w sprawach, w których wzorzec kontroli stanowią postanowienia Konstytucji. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej z kolei zachowuje w takim układzie wyłączną kompetencję do kontroli zgodności prawa unijnego i działań instytucji unijnych z wzorcami, które stanowią postanowienia traktatów konstytuujących Unię.