ETS - sala rozpraw. Foto: Archiwum ETS

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) organy administracyjne mają pod kątem prawa Unii Europejskiej takie same obowiązki jak krajowe organy sądowe – także jeżeli chodzi o stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE . Takie podejście powoduje jednak pewne problemy praktyczne.

W procedurze prejudycjalnej przed TSUE (art. 267 TFUE) mogą uczestniczyć wyłącznie krajowe organy sądowe. Jest więc naturalne, że to ich obowiązkom związanym ze stosowaniem prawa unijnego w wewnętrznych porządkach prawnych państw członkowskich TSUE poświęca w swym orzecznictwie najwięcej uwagi. Nie oznacza to jednak, że organy administracyjne są w ramach swojej działalności zwolnione z konieczności uwzględniania prawa UE. Wręcz przeciwnie, z orzecznictwa TSUE wynika, że pod względem obowiązków nałożonych przez prawo UE są one traktowane tak samo jak sądy krajowe (103/88 Fratelli Costanzo, C-224/97 Ciola, C-198/01 CIF). Przede wszystkim organy administracji, podobnie jak sądy krajowe, zobowiązane są do korzystania z zasady pierwszeństwa, tj. powinny odmówić zastosowania prawa krajowego (nawet rangi konstytucyjnej), które jest w konkretnej sprawie nie do pogodzenia z prawem UE – pierwotnym (np. TUE, TFUE) lub wtórnym (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje). Ten kontrowersyjny obowiązek, do którego wykonywania organy administracyjne są ustrojowo nieprzygotowane, rodzi wiele problemów praktycznych, mogących mieć znaczenie dla pełnomocników reprezentujących swoich klientów w sprawach z elementem unijnym.

Stanowisko TSUE

Obowiązek odmowy zastosowania prawa krajowego ciąży na organach administracji każdego szczebla centralnego, samorządowego itp.) zarówno w kontekście materialnym, jak i proceduralnym. Na przykład zgodnie z wyrokiem 103/88 Fratelli Costanzo w razie nieprawidłowej implementacji dyrektywy, organy samorządowe (gmina) zobowiązane są uwzględnić zasadę skutku bezpośredniego (tj. uprawnienie podmiotu indywidualnego do czerpania uprawnień wprost z dyrektywy), a ponadto powinny odmówić zastosowania prawa krajowego (in casu: prawa zamówień publicznych) w takim zakresie, w jakim jest ono nie do pogodzenia z dyrektywą. Podobnie TSUE orzekł o obowiązku uwzględnienia skutku bezpośredniego dyrektywy, a także konieczności odmowy zastosowania prawa krajowego przez organizację zawodową decydującą o dostępie do zawodu dentysty (C-41/08 Petersen).

W sprawie C-198/01 CIF TSUE stwierdził natomiast, że krajowy organ ochrony konkurencji zobowiązany jest do odmowy zastosowania prawa krajowego, które ogranicza skuteczność art. 101 TFUE (w połączeniu z zasadą lojalności, wynikającą z art. 4 ust. 3 TUE), ustanawiającego zakaz zawierania przez przedsiębiorców porozumień naruszających konkurencję na rynku wewnętrznym UE. Sprawa ta była dość kontrowersyjna, ponieważ  zainteresowani przedsiębiorcy postępowali zgodnie z ustawodawstwem krajowym, a w świetle prawa krajowego organ ochrony konkurencji nie miał możliwości kwestionowania ustawy krajowej pod kątem prawa UE.