Gwarancja statusu materialnego sędziego

Stan obecny: art. 178 ust. 2 Konstytucji RP gwarantuje sędziom warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

Projekt PiS: w projekcie konstytucji PiS znika gwarancja zawarta w obecnie obowiązującej ustawie zasadniczej. Samo w sobie nie jest to podejście, które należy oceniać jednoznacznie negatywnie, zważywszy na programowy charakter normy z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP. Niemniej jednak brak takiej normy, zakorzenionej już w polskim porządku prawnym stanowiłby trudno zrozumiały regres. Otwiera także władzy wykonawczej szersze możliwości manipulowania wysokością sędziowskich wynagrodzeń. Przedsmak takiej sytuacji doświadczyliśmy już w 2014 r., gdy do ETPCz wpłynęły, z inspiracji stowarzyszenia „Iustitia” polskie skargi, związane z zamrożeniem wynagrodzeń sędziowskich w 2012 r.

Standard sztrasburski: wysokość wynagrodzeń sędziowskich powinna być gwarantowana przez prawo, tak by zapewnić poszanowanie godności i należyte wypełniania urzędu. Należy także stopniowo eliminować uznaniowe dodatki finansowe oraz gratyfikacje nie mające takiego charakteru²⁴. Choć brak w tym zakresie ścisłego standardu międzynarodowego zaleca się, by wysokość zarobków w odniesieniu do różnych rodzajów stanowisk w obrębie sądownictwa precyzować w ramach prawa konstytucyjnego²⁵. Pożądanym bezpiecznikiem sędziowskiej niezawisłości jest wynagrodzenie, które powinno pozostać stabilne i nie obniżane w czasie pełnienia urzędu. Niski poziom wynagrodzenia skłania bowiem sędziów do uczestniczenia w działaniach korupcyjnych²⁶. W wyjątkowych sytuacjach, np. kryzysu ekonomicznego dopuszcza się obniżenie wynagrodzenia, musi to być jednak uzasadnione i nie może stanowić naruszenia sędziowskiej niezawisłości. Zasadniczo, wynagrodzenie sędziów powinno być porównywalne z zarobkami wyższych urzędników państwowych (higher civil servants) i opierać się na przejrzystych kryteriach²⁷. Należy także unikać zwiększania wynagrodzeń w stosunku do sędziów zajmujących się określonymi rodzajami spraw (w rozpatrywanym przez Komisję Wenecka przypadku chodziło m.in. o przestępczość zorganizowaną, korupcję, terroryzm i zbrodnie wojenne)²⁸.

Nieusuwalność sędziów

Stan obecny: art. 180 ust.1 Konstytucji RP stanowi, że sędziowie są nieusuwalni. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. W świetle ust. 3 art. 180 sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu w takim przypadku określa ustawa.