Jednym z podstawowych założeń projektodawcy jest uniknięcie tworzenia nowych struktur organizacyjnych i kolejnych procedur, generujących dodatkowe koszty. Założenie to spowodowało oparcie projektowanego systemu na istniejących rozwiązaniach oraz instytucjach prawnych. Istotną cechą projektowanej ustawy jest również uznanie, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnej informacji prawnej jest zadaniem publicznym z zakresu administracji rządowej, co determinuje źródła finansowania systemu – z dotacji budżetu państwa.

Projekt zakłada trzy moduły zadaniowe systemu: usytuowane na poziomie powiatu udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej, usytuowane na poziomie województwa udzielanie nieodpłatnej informacji prawnej oraz moduł trzeci, polegający na usystematyzowaniu działań organów administracji publicznej związanych z edukacją prawną społeczeństwa, w szczególności – z promowaniem wiedzy o pozasądowym rozwiązywaniu sporów.

Uprawnienie do korzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej byłoby ograniczone podmiotowo i przedmiotowo, zaś uprawnienie do nieodpłatnej informacji prawnej miałoby charakter powszechny (beneficjentami systemu w tym zakresie byłyby wszystkie osoby fizyczne).

Zakłada się, że pierwsze z zadań – zapewnienie nieodpłatnej pomocy prawnej dla osób fizycznych – ze względów systemowych powinno zostać nałożone na powiat jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej i być wykonywane bezpośrednio na rzecz beneficjentów na obszarze gminy lub powiatu. Z kolei drugie z zadań – udzielanie nieodpłatnej informacji prawnej – zostałoby nałożone na wojewodów i byłoby wykonywane za pośrednictwem specjalnej infolinii. Pierwsze z zadań opierałoby się na pracy profesjonalnych prawników: adwokatów i radców prawnych (z powierzeniem przez powiaty prowadzenia połowy punktów pomocy prawnej organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność pożytku publicznego), drugie zaś – na aktywności organizacji pozarządowych.

Oba moduły zadaniowe stanowiłyby spójny i kompletny model instytucjonalny, uzupełniony przez istniejące już zadania publiczne i działania woluntarystyczne, które w zamierzeniach projektodawcy staną się komplementarne do systemu publicznego.

Pomoc prawna

Prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej, co do zasady, ma przysługiwać osobom, którym w okresie 12 miesięcy poprzedzających zwrócenie się o udzielenie takiej pomocy zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej, osobom posiadającym ważną Kartę Dużej Rodziny, kombatantom, weteranom oraz osobom, które ukończyły 75 lat. Ponadto ma przysługiwać każdemu, kto, w wyniku klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, znalazł się w sytuacji zagrożenia lub poniósł straty.