Ponad 1,5 tys. punktów nieodpłatnej pomocy prawnej, ogólnopolska infolinia obsługiwana przez wojewódzkie centra informacji prawnej. Zgodnie z rozwiązaniami opracowanymi w Ministerstwie Sprawiedliwości, oczekiwany od lat system nieodpłatnej pomocy prawnej udzielanej na etapie przedsądowym oparty będzie na współpracy administracji rządowej, samorządu terytorialnego, organizacji non-profit oraz prawniczych samorządów zawodowych, pisze Dorota Kramarczyk w 23 nr kwartalnika "Na wokandzie", wydawanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Już od kilkunastu lat wiele podmiotów próbuje zmierzyć się z materią systemowego uregulowania, które zapewniałoby efektywny dostęp niezamożnych obywateli do usług prawniczych na etapie przedsądowym i tym samym spowodowałoby likwidację barier finansowych zbyt często utrudniających obywatelom korzystanie z usług prawnych odpowiedniej jakości.

Uzyskiwanie nieodpłatnej pomocy prawnej przez obywateli jest obecnie systemowo rozwiązane wyłącznie w ramach postępowania przed sądami, na podstawie regulacji Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego oraz Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Niezależnie od uregulowanych w wąskim zakresie obecnych form poradnictwa prawnego, stanowiącego zadanie z zakresu pomocy społecznej, na etapie przedsądowym nieodpłatne poradnictwo prawne jest dostępne przede wszystkim w ramach szerzej rozumianego poradnictwa obywatelskiego świadczonego przez kilkaset podmiotów niepublicznych pro bono. Natomiast nieodpłatna pomoc prawna jest rozproszona w różnych podmiotach publicznych (np. biura poselskie i senatorskie, Państwowa Inspekcja Pracy, prokuratury, powiatowi rzecznicy konsumentów). W przypadku tych podmiotów poradnictwo prawne nie stanowi istoty ich działalności.

Istniejąca sytuacja powoduje nierówny dostęp obywateli do nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym, zaś w szerszym znaczeniu – nierówny dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Mieszkańcy dużych miast – szczególnie tych, w których działają uczelnie humanistyczne – są w tym dostępie uprzywilejowani, korzystając z działalności pro bono organizacji pozarządowych specjalizujących się w poradnictwie prawnym, czy też biorąc udział w akcjach darmowych porad organizowanych przez samorządy zawodów prawniczych (adwokaci, radcowie prawni, notariusze). Jednocześnie, sytuacja nierówności w dostępie do usług prawnych dotyka osoby, które – w przeciwieństwie do obywateli zamożnych i zaradnych – nie są w stanie uzyskać pomocy prawnej odpłatnie.

Zadanie budżetowe

Podstawowym celem przygotowanego w Ministerstwie Sprawiedliwości projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa jest stworzenie bazy instytucjonalnej dla systemu, który wypełniałby lukę w sferze równego dostępu do porady prawnej na etapie przedsądowym, a jednocześnie utrzymywał wszystkie istniejące obecnie formy nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa prawnego. Celem projektu jest również podniesienie poziomu świadomości i kultury prawnej obywateli, którzy obecnie nie mają powszechnego dostępu do nieodpłatnej informacji prawnej.