4. Dualizm instytucjonalny

Za rok będziemy obchodzić 70 rocznicę zakończenia II Wojny Światowej. W okresie owych 70 lat, 45 lat Polska przeżyła w tak zwanym „obozie państw socjalistycznych”, pozostałe 25 lat – które stanowią przedmiot moich dalszych rozważań -  to okres transformacji od socjalizmu do kapitalizmu. Są to – jak pisałem - lata wychodzenia z „królestwa zniewolenia” przez plan, do „królestwa wolności” rynkowej[17].                    

To co różni systemy gospodarcze – jak powiadał Nicolas Georgescu-Roegen – to są ich instytucje. Transformacja – od 1989 roku – to proces przechodzenia z jednego systemu gospodarczego do innego systemu gospodarczego. Jest to właśnie proces zmiany jednych instytucje na inne, odmienne instytucje.  W przypadku Polski jest to proces wychodzenia z nierynkowej gospodarki centralnie planowanej realnego socjalizmu do kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Przed wielu laty Michał Kalecki powiedział Tak skutecznie udało nam się obalić kapitalizm, teraz to jedyny problem to wyjść z feudalizmu.[18]

Żadne zmiany systemu politycznego, społecznego i gospodarczego nie dokonują się w „opcji zerowej”. Nawet jeżeli są to krwawe rewolucje jak francuska lub bolszewicka – to zawsze pozostają „resztki upadłego systemu”, których nie da się wykorzenić do końca.  Tym bardziej nie dało się owych „resztek upadłego systemu” wyczyścić po bezkrwawej rewolucji czerwca 1989 roku. Po socjalizmie odziedziczyliśmy poglądy, postawy reakcje – które przenikały w poprzek nowych instytucji powołanych 1 stycznia 1989 roku.

 W części poświęconej dziedzictwu przejętemu po komunistycznej gospodarce centralnie zarządzanej odwołuję się do panujących wówczas nieformalnych i pozaleganych instytucji, które opisał socjolog Jacek Tarkowski. Jakkolwiek Tarkowski wykorzystał dorobek amerykańskich socjologów odnoszący się do zachowań chłopów w południowych Włoszech, to są to dokładnie instytucje panujące w ustroju feudalnym – a jak wiemy Amerykanie nigdy nie doświadczyli feudalizmu – ale niektóre skutki opisywanych instytucji dotyczą również amerykańskiego życia politycznego. Profesor Michał Kalecki miał rację – że wychodząc z socjalizmu -  jedyny problem to wyjść z feudalizmu. Jacek Tarkowski przedstawia trzy różne formy zależności i powiązań instytucjonalnych[19].