¹⁴  Zob. recenzję K. Complaka dotyczącą książki: A Revisão Constitutional e a Macão de Censura Constructiva, „Przegląd Sejmowy” 1993, nr 4, s. 112, 124, 224.
¹⁵  W. Sokolewicz, Rozdzielone, lecz czy równe? Legislatywa i Egzekutywa w Małej Konstytucji z 1992 roku, „Przegląd Sejmowy” 1993, nr 1, s. 36.
¹⁶  Pierwsza próba uchwalenia konstruktywnego wotum nieufności wymierzona była w rząd socjaldemo­kraty W. Brandta. Krok ten nie wywołał oczekiwanego przez opozycję (CDU, CSU, FDP) skutku. Zgłoszony wniosek, wobec braku zaledwie dwóch głosów, upadł, a wraz z nim upadła także kandydatura Rainera Barzela na nowego premiera. Z kolei inicjatywa podjęta w 1981 r. zaowocowała zmianą na stanowisku szefa rządu. Miejsce dotychczasowego kanclerza Helmuta Schmidta (SPD) zajął lider opozycji Helmut Kohl (CDU).
¹⁷  Chodzi tu o wniosek zgłoszony przeciwko premierowi Ferencowi Gyurcsány’emu. Dokonały tego frakcje, które dotąd rząd Gyurcsány’ego popierały. Dnia 21.03.2009 r. szef rządu zapowiedział, że poda się do dymisji w związku z nasilającym się kryzysem gospodarczym w Europie. Nie uczynił tego jednak, gdyż wcześniej, tj. 14 kwietnia 2009 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstruktywne wotum nieufności, wy­znaczając jednocześnie Gordona Bajnaia na następcę premiera. Za kandydaturą Bajnaia opowiedziały się kluby MSZP i SZDSZ.
¹⁸  W dniu 27 lutego 2013 r., po wyrażeniu wotum nieufności wobec rządu Janeza Janšy, parlament po­wierzył misję utworzenia nowego gabinetu Alence Bratušek. W skład nowej koalicji weszły: Pozytywna Sło­wenia, Socjaldemokraci, Lista Obywatelska i Demokratyczna Partia Emerytów Słowenii. Dnia 20 marca 2013 r. parlament udzielił wotum zaufania rządowi A. Bratušek większością 52 głosów.
¹⁹  Jedyną jak dotąd próbą wykorzystania konstruktywnego wotum nieufności było zgłoszenie wniosku przeciwko premierowi Adolfo Suárezowi Gonzálezowi przez Hiszpańską Socjalistyczną Partię Robotniczą w maju 1980 r. Jak zauważa się w literaturze przedmiotu, krok ten nie przyniósł skutków prawnych, ale uru­chomił proces budowania nowego układu politycznego, będącego alternatywą dla rządzącej prawicy.
²⁰  Pierwszy z wymienionych wniosków wpłynął do laski marszałkowskiej 13 sierpnia 2007 r. Jego au­torami byli parlamentarzyści dwóch dotychczasowych ugrupowań koalicyjnych: LPR i Samoobrony. Los podjętej inicjatywy wydawał się być z góry przesadzony, gdyż nie poparł jej główny klub parlamentarnej opozycji — PO. Ostatecznie wniosek nie został poddany pod głosowanie, gdyż wskazany w charakterze na­ stępcy kandydat na premiera J. Kaczmarek na dzień przed obradami, podczas których Izba miała rozpatrzyć wniosek, porzucił zamiar dalszego występowania w tej roli. Niepowodzeniem zakończyło się także głoso­wanie nad wnioskiem o wotum nieufności dla rządu D. Tuska. We wniosku tym, zgłoszonym 11 lutego 2013 r., największa opozycyjna partia (PiS) proponowała zmianę na stanowisku premiera, wskazując wła­snego kandydata P. Glińskiego. Sejm jednak odrzucił wniosek większością 236 głosów, przy 137 głosach przeciwnych i 41 wstrzymujących się.
²¹  Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. regulamin Sejmu Rzeczypospoli­tej Polskiej (M.P. z 2012 r., poz. 32).
²²  Regulamin Kongresu Deputowanych z 10 lutego 1982 r., <http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Hist_Normas/Norm/reglam_congreso.pdf>, dostęp: 16.12.2013 r.
²³  S. Gebethner, System rządów Rzeczypospolitej..., s. 215–216; M. Domagała, System kanclerski i moż­liwości jego zastosowania w nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Konstytucyjne systemy rządów, red. M. Domagała, Warszawa 1997, s. 121; M.G. Jarentowski: System rządów Polski a modele systemów rzą­dów, [w:] Władza wykonawcza w Polsce i w Europie, red. M. Drzonek, A. Wołek, Kraków 2009, s. 53.
²⁴  W niemieckiej doktrynie prawa konstytucyjnego zwraca się uwagę, iż przyjęty w RFN model poli­tycznej odpowiedzialności, odrzucający koncepcję odpowiedzialności indywidualnej, determinuje relacje kanclerza zarówno z parlamentem, jak i z własnymi ministrami. Podnosi się, że przy tak skonstruowanych przepisach możliwości Bundestagu zostają ograniczone. Nawet jeśli utraci on zaufanie do jednego z mini­strów, to nie będzie w stanie podjąć działań zmierzających do skutecznego usunięcia takiego ministra z urzę­du. W zanadrzu pozostaje jedynie — niełatwe przecież — odwołanie całego rządu. Bezsprzecznie jest to ele­ment, który wzmacnia pozycję szefa gabinetu wobec Bundestagu, ale też gwarantuje mu pełną swobodę w prowadzeniu własnej polityki personalnej, wolnej od ingerencji czynnika zewnętrznego; zob. na ten te­mat: R. Herzog, dz. cyt., s. 5. Warto zaznaczyć, że w literaturze polskiej utrzymanie modelu odpowiedzial­ności indywidualnej silnie krytykowano, uznając, iż jest to rozwiązanie sprzeczne z wyeksponowaną na gruncie konstytucji z 1997 r. pozycją ustrojową premiera; zob. E. Gdulewicz, W. Skrzydło, Wotum nie ufności wobec członka Rady Ministrów w uregulowaniach obowiązującej konstytucji i praktyce lat 1997–2007, [w:] Dziesięć lat obowiązywania Konstytucji Rzeczypospolitej, red. E. Gdulewicz, H. Zięba-Załucka, Rzeszów 2007, s. 66.
²⁵ Por. L. Garlicki, Rada Ministrów: powoływanie — kontrola — odpowiedzialność, [w:] Rada Mini­strów. Organizacja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, Kraków 2002, s. 254.
²⁶  L. Garlicki, Parlament a rząd w Republice Federalnej Niemiec, Warszawa 1978, s. 90.
²⁷  K. Complak, Opozycja parlamentarna w obowiązującej i przyszłej Konstytucji RP, „Przegląd Sej­mowy” 1995, nr 2, s. 39–40. Zob. także W. Skrzydło, R. Mojak, Parliamentary and constututional acoountability, [w:] The principles of Basic Institutions of the System of Government in Poland, red. P. Sarnecki, A. Szmyt, Z. Witkowski, Warszawa 1999, s. 173
²⁸  B. Schmidt-Bleibtreu, F. Klein, dz. cyt., s. 1372.
²⁹  Zob. Z. Kiełmiński, Współczesny parlamentaryzm burżuazyjny, Warszawa 1977, s. 85.
³⁰  Zob. K. Complak, Opozycja parlamentarna..., s. 39; zob. także: M. Dezső, Constitutional law in Hungary, Alphen aan den Rijn, 2010, s. 412–413.
³¹  Na marginesie warto odnotować spór, jaki zarysował się w doktrynie na tle treści art. 158 ust. 2, a konkretnie sformułowania o „powtórnym wniosku”. Otóż pojęcie to, jak się okazuje, można interpretować co najmniej dwojako. W. Sokolewicz uznaje, iż o „powtórności wniosku” można mówić, jedynie gdy doty­czy on tego samego premiera i tego samego kandydata na szefa gabinetu, co wydaje się potwierdzać językowo-gramatyczna wykładnia regulacji art. 158 ust. 2. Sławomir Patyra zajmuje jednak odmienne stanowi­sko, uznając że 3-miesięczna bariera, o której mówi się w ustawie zasadniczej, dotyczy wszystkich wnio­sków, zmierzających do obalenia tego samego rządu, bez względu na zawarte w ich treści wskazania co do osoby kandydata na premiera; zob. W. Sokolewicz, uwagi do art. 154 i 155 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz, red. L. Garlicki, t. I, Warszawa 1999, s. 34; S. Patyra, Prawnoustro-jowy status Prezesa Rady Ministrów w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2002, s. 49.
³²  Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2009, s. 1383.
³³  Stanowisko to przyjmuję za R. Mojakiem, który odnosi się wprawdzie do regulacji polskich, wyda­je się jednak, iż ma ono uniwersalny wymiar; zob. R. Mojak, Parlament a rząd w ustroju Trzeciej Rzeczypo­spolitej Polskiej, Lublin 2007, s. 564.
³⁴  Takie stanowisko rozwiewa obawy Jacka Zaleśnego, który wskazuje na możliwe manipulowanie me­chanizmem konstruktywnego wotum nieufności przez ugrupowania parlamentarne; zob. J. Zaleśny, Konsty­tucyjne koncepcje odpowiedzialności, [w:] Konstytucja RP z 1997 r. na tle zasad współczesnego państwa prawnego, red. Maria Kruk, s. 181–182. Przyjęcie przedstawionej wykładni stawia w jaśniejszym świetle opinię wyrażoną w niemieckiej doktrynie prawa konstytucyjnego, wskazującą, iż stawianie wniosków o kon­struktywne wotum nieufności opozycji parlamentarnej opłaca się tylko wtedy, gdy ich uchwalenie i pełne zrealizowanie [uwaga G.P.] jest realną perspektywą. Niezdolność do wyłonienia rządu w tym trybie, mimo podjętych wysiłków, może jedynie osłabić politycznie partie opozycyjne, przyczyniając się zarazem do wzmocnienia rządzącego obozu: zob. G. Zirker, Die staatsrechtliche Stellung der Opposition nach dem Grundgesetz, Wuerzburg 1970, s. 77 i n. Zob. także S. Haberland, Die verfassungsrechtliche Bedeutung der Opposition nach dem Grundgesetz, Berlin 1995, s. 79.
³⁵  N. Achtenberg, Parlamentsrecht, Tübingen 1984, s. 480.
³⁶  J.S. Tura, M.A. Aparicio Perez, Kortezy Generalne w systemie konstytucyjnym Hiszpanii, Warszawa 2003, s. 128.
³⁷  S. Patyra, Konstruktywne wotum nieufności..., s. 15–16; R. Mojak, Parlament a rząd..., s. 568.
³⁸  M. Zubik, Opinia prawna na temat konieczności uzyskania votum zaufania przez rząd wyłoniony wskutek zgłoszenia konstruktywnego votum nieufności, „Biuletyn Biura Ekspertyz i Opinii Prawnych” 1999, nr 5, s. 73.
³⁹  J.S. Tura, M.A. Aparicio Perez, dz. cyt., s. 129; zob. także I. Bokszczanin, Rząd Królestwa Hiszpa­nii, [w:] Rządy w państwach Europy, red. E. Zieliński, I. Bokszczanin, Warszawa 2005, s. 205.