III. MODEL NIEZALEŻNY

Model niezależny jest najczęściej występującym typem administracji wyborczej. Cechuje go brak instytucjonalnego powiązania organów wyborczych z rządem. Inny­mi słowy, w modelu niezależnym administracja wyborcza jest niezależnym i autono­micznym aparatem z własnym budżetem, a jej głównym zadaniem jest organizacja pro­cesu wyborczego. Organy wyborcze nie odpowiadają przed ministrem, jedynie przed parlamentem, głową państwa lub władzą sądowniczą. Pomocą w realizowaniu zadań przez organ wyborczy służy aparat pomocniczy zatrudniający wysoko wykwalifiko­wany personel. Wiele nowo powstałych państw i tzw. wschodzących demokracji wy­biera ten model administracji, m.in. większość państw Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Czech, Słowacji i Węgier), państwa latynoamerykańskie (oprócz Argen­tyny, Kuby), państwa Afryki Wschodniej i Południowej czy większość państw należą­cych niegdyś do imperium brytyjskiego (Kanada, Australia). W niektórych państwach ustanawia się dwa niezależne organy wyborcze zarządzające procesem wyborczym — pierwszy jest odpowiedzialny za decyzje dotyczące procesu wyborczego, natomiast drugi sprawuje pieczę nad implementacją decyzji i przeprowadzeniem wyborów.

1.   Republika Południowej Afryki

Pierwotnie tymczasowa komisja wyborcza została ustanowiona w Republice Połu­dniowej Afryki w 1993 r. w celu przeprowadzania pierwszych demokratycznych wybo­rów 1994 r. W konstytucji RPA z 1996 r. przewidziano ustanowienie nowej, stałej komi­sji wyborczej, która rozpoczęła swoją działalność od 1997 r. Niezależna Komisja Wyborcza (Independent Electoral Commission) jest organem, który został powołany na podstawie art. 190 i 191 konstytucji z 1996 r. Zgodnie z tymi przepisami, Komisja Wy­borcza ma za zadanie: zarządzać wyborami krajowymi, prowincjonalnymi oraz do or­ganów uchwałodawczych gmin; zapewnić wolność i uczciwość wyborów; ogłaszać wy­niki wyborów, w czasie przewidzianym w ustawie krajowej, czyli szybko, na ile to możliwe; wypełniać dodatkowe kompetencje przyznane w ustawach. Art. 191 konstytu­cji wskazuje, iż w skład Komisji Wyborczej muszą wchodzić co najmniej trzy osoby, a właściwa liczba członków i ich kadencja ustalana jest w ustawie. W ustawie o Komi­sji Wyborczej z 1996 r. dookreślono kompetencje organu wyborczego, wskazując, iż do jego głównych obowiązków należy: opracowanie i prowadzenie rejestru partii politycz­nych; podejmowanie i promowanie badań z zakresu spraw wyborczych; rozwijanie i wspieranie wiedzy na temat wyborów oraz technologii we wszystkich obszarach wła­dzy; rewizja przepisów wyborczych i proponowanie zmian prawa; promocja edukacji wyborczej; ogłoszenie wyników wyborczych w terminie siedmiu dni; wyznaczenie od­powiednich władz do przeprowadzania wyborów, jeśli zajdzie taka konieczność.