4. Nowe idee dotyczące kształtowania mechanizmów gwarantujących realizację prawa dostępu do informacji publicznej

Prawo dostępu do informacji publicznej nie może istnieć bez odpowiednio ukształ­towanych gwarancji jego urzeczywistnienia. Wyniki najnowszych międzynarodowych badań – przeprowadzonych w 2012 r. przez niezależne pozarządowe organizacje Access Info Europe i Center for Law and Democracy – dotyczących realizacji prawa dostępu do informacji publicznej w Polsce wskazują, że obecny stan prawnych mecha­nizmów gwarancyjnych nadal nie jest wystarczający i wymaga poprawy.

Analizując nowe opracowania dotyczące związanej z tym prawem problematy­ki, warto zwrócić uwagę na koncepcję Access by Design (dalej: AbD). Podmioty publiczne powinny posługiwać się takimi efektywnymi mechanizmami zarządzania informacjami publicznymi, które nie charakteryzują się wyłącznie reaktywnymi me­chanizmami ich udostępniania. Dostępność informacji publicznej winna być trakto­wana jako zasada. Wyjątki od niej muszą być wyraźnie stypizowane i odpowiednio uzasadnione oraz poddane rygorystycznej wykładni. Bez wątpienia „ustawodaw­ca, formułując w art. 61 Konstytucji zasadę „prawa do informacji”, wyznaczył tym samym podstawowe reguły wykładni tego uprawnienia. Jeżeli bowiem stanowi ono prawo konstytucyjne, to ustawy określające tryb dostępu do informacji powinny być interpretowane w taki sposób, aby gwarantować obywatelom i innym osobom i jed­nostkom szerokie uprawnienia w tym zakresie, a wszelkie wyjątki winny być rozumia­ne wąsko. Oznacza to stosowanie w odniesieniu do tych ustaw takich zasad wykładni, które sprzyjają poszerzaniu, a nie zawężaniu obowiązku informacyjnego”. Idee te nie są nowe, jednak w związku z upowszechnieniem się otwartej i globalnej sieci Internet oraz TIK należy brać pod uwagę związane z tym zmiany zachodzące w społeczeń­stwie obywatelskim przy przeprowadzaniu procesu redefinicji niektórych mechani­zmów prawa dostępu do informacji publicznej.

Podstawowe cele koncepcji AbD to: zapewnienie dostępu do informacji, otwarto­ści i transparentności. Ich realizacja powinna opierać się na katalogu 7 zasad naczel­nych dla tej teorii: