Zakres kompetencji samorządów zawodów prawniczych do określania zasad naboru na aplikacje prawnicze

Oceniając kompetencje samorządów zawodów prawniczych do określania zasad naboru na aplikacje, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że samo ustawowe powierzenie samorządowi adwokatów czy radców prawnych prowadzenia aplikacji jest zgodne z Konstytucją i może być merytorycznie zasadne. Nie jest to jednak równoznaczne z upoważnieniem korporacji do określania zasad naboru na aplikacje samoistnie albo na podstawie jedynie blankietowej regulacji prawnej. Powierzenie samorządom zawodowym prowadzenia aplikacji nie oznacza automatycznego przekazania im pełnej gestii oraz swobodnego uznania w zakresie doboru kryteriów kwalifikowania kandydatów oraz merytorycznych zasad selekcji kandydatów na aplikacje. Te zasady i kryteria powinny być dostosowane do konstytucyjnych wymogów w zakresie gwarantowanej wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 1 Konstytucji), a także dopuszczalnych ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności (art. 31 ust. 3 Konstytucji; P 21/02).

Przepływ osób między zawodami prawniczymi

Trybunał Konstytucyjny aprobował zmiany prawne ułatwiające przepływ osób między poszczególnymi zawodami prawniczymi. Stoi bowiem na stanowisku, że taki przepływ jest możliwy, choć nie oznacza to iż ma następować automatycznie bez oceny umiejętności niezbędnych dla należytego wykonywania nowego dla danej osoby zawodu prawniczego (K 30/06).

Przykładowo, odnosząc się do możliwości wykonywania zawodu notariusza przez sędziów czy prokuratorów, Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że  z uwagi na charakter wykonywanych przez nich czynności, a także kwalifikacje wymagane od osób ubiegających się o powołanie na te stanowiska bezzasadne jest kwestionowanie (przez Krajową Radę Notarialną) dopuszczenia tych osób do wykonywania zawodu notariusza, jako osób niewykazujących się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym (wyrok z 26 marca 2008 r., K 4/07).

Podobnie Trybunał Konstytucyjny odniósł się do możliwości wykonywania zawodu radcy prawnego, uznając, że role zawodowe adwokata i radcy prawnego są zbliżone, a wobec wydłużenia czasu aplikacji radcowskiej nie można kwestionować przygotowania zawodowego w formie aplikacji radcowskiej potwierdzonej zdanym egzaminem. Konstytucyjnie gwarantowana wolność wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1) mieści w sobie możliwość zmiany zawodu z zachowaniem ustawowych ograniczeń. Podobnie, z uwagi na wysokie kwalifikacje potrzebne do zajmowania stanowiska sędziego, nie można kwestionować przydatności sędziów do wykonywania zawodu radcy prawnego. Zarazem, skoro kwalifikacje prawnicze prokuratora są wystarczające do zajmowania stanowiska sędziego, to są także dostateczne do wykonywania zawodu radcy prawnego. Za błędne uznał zatem Trybunał Konstytucyjny stanowisko Krajowej Rady Radców Prawnych, że sędzia i prokurator nie legitymują się odpowiednią praktyką, by wykonywać zawód radcy prawnego. A skoro w istotę zawodu sędziego i prokuratora wpisane jest praktyczne doświadczenie zawodowe, to nie ma potrzeby wpisywania tej właściwości ponownie do ustawy o radcach prawnych (K 3/10).