Czy jesteśmy społeczeństwem wybitnie roszczeniowym?

Tak, ale wszystkie społeczeństwa są roszczeniowe. Tutaj nie jesteśmy wyjątkiem.

Nawet skandynawskie?

Nawet oni. Gdyby zabrać im ich ukochane przywileje socjalne, wybuchłaby rewolucja.

A skąd w krajach Europy Północnej tak wysokie zaufanie społeczne?

Nie ma jednej odpowiedzi. Złożyło się na to wiele czynników. Jednym z nich jest fakt, że na przykład w Szwecji od bardzo dawna nie było wojen. Dlatego ludzie nie stawali wobec dramatycznych wyborów: być z okupantem czy przeciwko niemu. Co to powodowało? Z pokolenia na pokolenie coraz bardziej ustabilizowane pakiety relacji społecznych, które dalej się reprodukowały i były niezawodne w funkcjonowaniu społeczeństwa. Budowanie zaufania społecznego to długotrwały proces. Niestety, bardzo łatwo za to je zburzyć.

Jak przemodelować system edukacji, żeby lepiej tworzyć środowisko zaufania społecznego i wiary w dobro wspólne?

Najważniejsza jest edukacja obywatelska, tworząca obywateli w sensie arystotelesowskim. Dla Arystotelesa pełnokrwistym człowiekiem, czyli istotą zasługującą na miano człowieka, był ten, kto interesował się czymś więcej niż swoimi sprawami prywatnymi – czyli troszczył się też o sprawy publiczne.

Arystoteles podkreślał, że człowiek to zwierzę polityczne.

A człowieczeństwo zaczyna się tam, gdzie interesujemy się tym, co bezpośrednio nie przynosi nam korzyści. Zwierzę polityczne musi posiadać minimum wiedzy obywatelskiej. Na przykład rozumieć, że w państwie jest jak w rodzinie – jeśli wydaje się więcej, niż się zarabia, popada się w długi. Mało który Polak myśli o państwie jak o własnej rodzinie. Nie zastanawiamy się nad tym, że kiedy państwo wydaje więcej, niż ma dochodów, wpada w długi. I że są to długi, które my wszyscy będziemy spłacać. Obywatel musi znać reguły funkcjonowania w życiu publicznym.