1. Śmierć prezesa Rady Ministrów i orzeczenie Trybunału Stanu

Przyjęty w Konstytucji z 1997 r. model Rady Ministrów w sposób ścisły wiąże byt premiera z jego gabinetem. Tym samym wszelkie zmiany na stanowisku premiera muszą odnosić się do składu i działalności całego rządu.

Pierwsza z sytuacji, którą można zakwalifikować jako działanie w stanie wyższej konieczności, odnosi się do śmierci prezesa Rady Ministrów. Konstytucja w art. 162 wskazuje przesłanki, których wystąpienie prowadzi do dymisji rządu i obliguje głowę państwa do wszczęcia procedury zmierzającej do powołania nowego gabinetu. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że katalog art. 162 ma charakter zamknięty, co może implikować wniosek, iż jakakolwiek inna okoliczność zaistniała po stronie rzą­du nie może prowadzić do dymisji gabinetu i uruchomienia procedury powołania no­wego rządu. O ile jednak można uznać, że katalog z art. 162 ma charakter zamknięty, to okolicznością, która będzie musiała prowadzić do uruchomienia przez prezydenta procedury kreacji nowej Rady Ministrów będzie śmierć premiera. W świetle postano­wień ustawy zasadniczej premier jest obligatoryjnym członkiem Rady Ministrów, a co się z tym wiąże, gabinet bez premiera nie może istnieć. Przepisy konstytucji przewi­dują możliwość dokonywania zmian w składzie gabinetu, ograniczając je jednak do innych, poza premierem, członków rządu. Zatem mimo braku formalnie złożonej dymisji prezydent, zmierzając do przezwyciężenia nadzwyczajnej sytuacji, będzie zobligowany, jako gwarant ciągłości władzy państwowej, do wszczęcia określonej w art. 154 ust. 1 Konstytucji procedury.

Inną przesłanką, o której nie wspomniał ustawodawca konstytucyjny, a która będzie skutkowała upadkiem całego gabinetu, będzie orzeczona wobec prezesa Rady Mi­nistrów przez Trybunał Stanu sankcja utraty zajmowanego stanowiska. Uznając, że rozstrzygnięcie TS wywołuje skutek od momentu uprawomocnienia się orzeczenia, z tą chwilą następuje opróżnienie stanowiska prezesa Rady Ministrów i od tego mo­mentu powstaje po stronie Prezydenta RP obowiązek podjęcia kroków zmierzających do powołania nowego szefa rządu oraz całego gabinetu (tj. uruchomienia procedury kreacji RM).