Według Marii Kruk „ustrój Polski podlegał przez niemal dekadę (1989-1997) te­stowaniu różnych wzorców, koncepcji, szczegółowych rozwiązań. Nie było to więc kształtowanie modelu konstytucyjnego wyłącznie w drodze ewolucji, gdy wzajemne zapożyczenia prowadzą do powstawania pewnych uniwersalnych czy standardowych zasad i mechanizmów, ale świadomy zabieg poszukiwania modelu, adekwatnego do polskich warunków, spośród różnych możliwości oferowanych przez konstytucjo­nalizm współczesnego świata i własną tradycję”. Polska regulacja konstytucyjna, wzorem demokracji europejskich nadała wysoką rangę statusowi jednostki w pań­stwie, czego formalnym wyrazem jest umieszczenie problematyki praw socjalnych w rozdziale II, a zatem przed innymi materiami, dotyczącymi między innymi orga­nizacji władzy publicznej. Po piętnastu latach obowiązywania w Polsce aktualnej ustawy zasadniczej istotna jest kwestia oceny konstytucyjnej regulacji prawa do pra­cy, co współcześnie nabiera szczególnej doniosłości w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego, skutkującego zwiększającym się odsetkiem osób bezrobotnych.

3. charakter prawa do pracy w ujęciu konstytucyjnym

W instrumentach międzynarodowo chronionych praw człowieka o globalnym za­sięgu prawo do pracy łączy się z szeregiem norm sformułowanych jako wolności, prawa oraz zobowiązania podjęte przez władzę państwową. Krzysztof Drzewicki dzieli uregulowania dotyczące prawa do pracy na cztery grupy. Do pierwszej nale­żą prawa związane z zatrudnieniem. Do drugiej prawa o charakterze derywatywnym, wywodzące się ze stosunku pracy. Trzecie obejmują prawa dotyczące równości trak­towania i niedyskryminacji, czwarte zaś – prawa instrumentalne, ułatwiające korzy­stanie z wyżej wymienionych. Według Jerzego Wratnego „prawo do pracy, tak jak jest ono rozumiane w świetle prawa międzynarodowego i europejskiego ma złożony charakter. Jego korelatem są wielorakie, zróżnicowane obowiązki państwa, a wtórnie także innych podmiotów, na które państwo z kolei nakłada obowiązki wynikające ze swoich zobowiązań”. W dalszej części ograniczę się do prezentacji konstytucyjnego aspektu praw i wolności związanych z zatrudnieniem. Komponenty prawa do pracy zgrupowane zostały głównie w ramach art. 65 Konstytucji RP z 1997 r. Stanowi on, że każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, z możliwością wprowadzenia ustawowych wyjątków (art. 65 ust. 1). Dopuszcza się nałożenie obowiązku pracy wyłącznie w drodze ustawowej (art. 65 ust. 2) oraz wprowadza się obowiązek władz publicznych do prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia przez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych (art. 65 ust. 5). W literaturze zwraca się uwagę, że normy art. 65 ustawy zasadniczej stanowią wyraz kompromisu między opcją liberalną, zgodnie z którą w Konstytucji miało nie być w ogóle wzmianki, nawet tylko pośredniej, dotykającej prawa do pracy, a opcją lewicową, według której prawo to powinno być wyrażone expressis verbi. Wprowadzenie do ustawy zasadniczej pojęcia „prawa do pracy” w sposób dosłowny niosło ze sobą ryzyko powstania kon­cepcji argumentacyjnych, które dopuszczałyby wywodzenie wobec państwa roszczeń niemożliwych do zrealizowania ze względów ekonomicznych.