Trzecia, na której tym razem poprzestaniemy, to przyspieszenie związane być może z interaktywnością przestrzeni internetowej. Zaczynamy żałować czasu na realną debatę – mozolne wykuwanie najlepszego rozwiązania, wspólnej opinii w przepracowywaniu wielostopniowych różnic zdań. Nie wierzymy w przekonywanie się nawzajem. Opinie nie mają pola, żeby się sprawdzać, a ich publikowanie w maszynowym tempie to najprostsza droga do polaryzacji i przeświadczenia, że nic się nie da zrobić, a porozumienie to „zgniły kompromis“, niegodny purysty. I tak sfera publiczna na własne życzenie odrywa się od władzy. Ucieranie się poglądów i interesów w ustrojach parlamentarnych nie jest już odzwierciedlane, a już na pewno nie poprzedzane ucieraniem się opinii i wyrażaniem interesów przez obywateli.

A szkoda.

O ile diagnoza o kryzysie demokracji liberalnej i jej dwukierunkowej transformacji – w liberalizm bez demokracji i demokrację bez liberalizmu – jest z pewnością przedwczesna, to podstawowa przesłanka mojego przekonania o tym, że te procesy zaistniały i będą się pogłębiać, to jest, kwestia kryzysu sfery publicznej wydaje się zadawniona i paląca. Jeśli jej nie naprawimy, jeśli nie przywrócimy zagubionych gdzieś przełożeń między stanowieniem prawa przez obywatelskich przedstawicieli a omawianiem różnych rozwiązań i krytyką konsekwencji – przez tychże obywateli – to demokracja, o jakiej marzyliśmy, może nam przejść koło nosa. I w tym pośpiechu, żargonie, hałasie konkurencyjnych publikacji – nawet nie zauważymy.

^[1] A.W. Jelonek, W stronę nieliberalnej demokracji, Scholar, Warszawa 2002, s. 196.
^[2] A. Lubowski, Świat 2040. Czy Zachód musi przegrać?, wyd. Znak, Kraków 2013.
^[3] Tamże.
^[4] N. Bobbio, Liberalizm i demokracja, przeł. Paweł Bravo, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak – Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa/Kraków 1998, s. 7.