A w co wierzysz?

W Polskę wierzę! Nawet jeśli symbolika narodowa przestała być jedynym punktem odniesienia dla kształtowania tożsamości, nie oznacza to, iż nastąpił jej całkowity zanik. Warto zatem znaleźć punkt równowagi między orientacją globalną, narodową i lokalną w procesie kształtowania tożsamości. Nie można bowiem oczekiwać, iż przyszłe pokolenia będą zorientowane na globalne obywatelstwo, nie mając poczucia identyfikacji narodowej, państwowej czy lokalnej. Pomimo odrzucania „ślepego posłuszeństwa” wobec państwa narodowego nie rezygnuje się z niego całkowicie. Punkt odniesienia dla wychowania obywatelskiego oraz kształtowania tożsamości, szczególnie w przestrzeni szkolnej, paradoksalnie nadal stanowi państwo narodowe. Wydaje się, że poczucie wspólnotowości globalnej kształtowane jest w pierwszej kolejności przez wspólnotę lokalną (często narodową), wokół której buduje się poczucie identyfikacji i odpowiedzialność z szerszym światem, zwłaszcza zachodnim. Tu ujawnia się właśnie hybrydyczny charakter tożsamości. Mimo multiplikacji centryzmów wciąż potrzebne są stałe punkty, ich brak może bowiem doprowadzić do odradzania się postaw fundamentalnych, bowiem ludzie zawsze będą szukać identyfikacji z grupą, wspólnotą, symbolami. Nawet jeśli obecnie ta grupa, wspólnotowość i symbolika stają się płynne. Dzisiejsze czasy oferują nam możliwość przybierania różnych tożsamości: globalnej, narodowej, konsumenckiej, fundamentalnej, upozorowanej. Rozmywają się wszelkie granice, w których tożsamość jest procesem, pozorem i grą. Próby konserwowania spójnego monolitu tożsamości wydają się niemożliwe do realizacji lub mogą przybrać niebezpieczną formę tożsamości fundamentalnej. Z drugiej jednak strony nie może dziwić fakt, że wobec powstających różnych form tożsamości, które tak łatwo dziś porzucić, by przybrać inną, rodzi się opór. Ci, którzy istotnie pragną zamanifestować swą narodowość, są zmuszeni do poszukiwania i kreowania wrogów. Jak bowiem można wykazać modernistyczne poświęcenie wobec ojczyzny? Jak w czasach pokoju można oddać za nią życie, by stać się godnym patriotą? Nie pozostaje nic innego jak znalezienie wroga, a gdy wroga nie ma, trzeba go wymyślić. Przychodzi mi do głowy jeszcze jedna kwestia. Jak wiele z tych osób, które uważają siebie za „prawdziwych Polaków”, potrafi określić siebie względem innych? Czy ich tożsamość istotnie jest monolitem? Jak wiele z tych osób potrafi użyć racjonalnych argumentów, posługując się kategorią „prawdziwości”? I wreszcie jak wielu z nich pracuje dla międzynarodowych korporacji i wkłada koszulę lub sweter marki Tommy Hilfiger w celu podkreślenia swojego statusu społecznego?
[1] L. Grossberg, Tożsamość i studia kulturowe: tendencje rozwojowe i alternatywy, [w:] Kultura popularna i (re) konstrukcje tożsamości, red. A. Gromkowska-Melosik, Poznań–Leszno 2007.
[2] A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość: „ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, Warszawa 2010.
[3] A. Jawłowska, Tożsamość na sprzedaż, [w:] Wokół problemów tożsamości, red. A. Jawłowska, Warszawa 2001.
[4] Z. Melosik, Wychowanie obywatelskie: nowoczesność, ponowoczesność (Próba konfrontacji), [w:] Wychowanie obywatelskie: Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne, red. Z. Melosik, K. Przyszczypkowski, Poznań–Toruń 1998.
[5] A. Giddens, Dz. cyt.
[6] M. Castells, Siła tożsamości, przeł. S. Szymański, Warszawa 2008.
[7] Tamże.
[8] Z. Bauman, Tożsamość – jak była, jest i po co?, [w:] Wokół problemów tożsamości, Dz. cyt.
[9] Koncepcja wspólnoty wyobrażonej została zaproponowana przez Benedicta Andersona, który popierał wersję umiarkowanej teorii antynacjonalistycznej.
[10] A.D. Smith, Nacjonalizm: teoria, ideologia, historia, Warszawa 2007.
[11] A. Jawłowska, Dz. cyt.
[12] Tamże.
[13] A.D. Smith, Dz. cyt.
[14] P.T. Kwiatkowski, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji, Warszawa 2008.
[15] K.C. Barton, L.S. Levstik, History, [w:] Education for citizenship and democracy, red. J. Arthur, I. Davies, C. Hahn, London 2008.
[16] Z. Melosik, Współczesne amerykańskie spory edukacyjne: między socjologią edukacji a pedagogiką postmodernistyczną, Poznań 1994.
[17] Z. Bauman, Dz. cyt.
[18] P. Gounari, Unlearning the official history: agency and pedagogies of possibility, [w:] Ideologies in education. Unmasking the trap of teaching neutrality, red. L.I. Bartolomé, New York 2007.
[19] G. Landson-Billings, Differing concepts of citizenship: Schools and communities as sites of civic development, [w:]: Educating citizens for global awareness, red. N. Noddings, New York 2005.
[20] S.J. Thornton, Incorporating internationalism into social studies curriculum, [w:]: Educating citizens for global awareness, Dz. cyt.
[21] E. Callan, Democratic patriotism and multicultural education, [w:] Education, democracy, and the moral life, red. M.S. Katz, S. Verducci, G. Biesta, 2008.
[22] D. Heater, A history of education for citizenship, London–New York 2004.