Marsz Niepodległości'2011. Foto: Wikipedia.org

Polski prawicowy nacjonalizm ewokuje wizje permanentnego stanu oblężenia: naród polski nękany jest nie tylko przez wrogów wewnętrznych, lecz przede wszystkim zewnętrznych.

Liah Greenfeld w książce „Nationalism. Five Roads to Modernity” (1992) zdefiniowała nacjonalizm bardzo szeroko jako styl myślenia lokujący źródło indywidualnej tożsamości w narodzie, który traktowany jest jako podmiot suwerenności i główny obiekt obywatelskiej lojalności. Tak rozumiany nacjonalizm to jedna z najbardziej rozpowszechnionych i zbanalizowanych ideologii we współczesnym świecie. Wyznacza on granice socjologicznej oraz politycznej wyobraźni przeciętnego obywatela. Stanowi ideologiczne uzasadnienie najważniejszej politycznej formacji nowoczesności, a mianowicie państwa narodowego.

Nacjonalizm to podstawa?

Co więcej, wielu filozofów polityki uważa szeroko rozumiany nacjonalizm za konieczną podstawę demokracji. Przypomnijmy: John Stuart Mill argumentował, że niepodobna stworzyć wolnych instytucji w zbiorowości nie połączonej narodowymi więzami. We współczesnej filozofii polityki, by przywołać książki Yeal Tamir, Willa Kymlicka czy Davida Millera, uwagę Milla rozwinięto w całościową koncepcję liberalnego nacjonalizmu głoszącego, że liberalna demokracja de facto może sprawnie funkcjonować jedynie w ramach państwa narodowego, a idea jednostkowych wolności ma sens tylko w kontekście silnej przynależności kulturowej. Teza budzi wątpliwości, warto ją jednak podkreślić, ponieważ w Polsce w politycznych połajankach często przywołuje się figurę mitycznego „liberała” rzekomo wrogiego wszystkiemu, co związane z myśleniem w kategoriach narodowych.

Równocześnie nacjonalizm przybiera przecież formy skrajne, agresywne, zagrażające demokracji i jednostkowym wolnościom, czego przykładów mieliśmy w historii aż nadto. Swego rodzaju rehabilitację tego typu nacjonalizmu obserwujemy od kilku lat w Polsce. Jednym z bardziej spektakularnych i masowych jego manifestacji są Marsze Niepodległości gromadzące środowiska, które do tej pory znajdowały się na marginesie życia publicznego z racji propagowanych antysemickich, rasistowskich czy autorytarnych haseł.

Gwoli przykładu ONR otwarcie w swoich programowych deklaracjach głosi odrzucenie demokracji liberalnej, praw człowieka, egalitaryzmu, parlamentaryzmu. Opowiada się za „koncepcją Narodu organicznego i zorganizowanego hierarchicznie”. Fantazjuje o „stworzeniu przyszłej elity narodowej, która zostanie wyłoniona spośród członków organizacji” i autorytarnym modelu rządów.

Można wzruszyć ramionami i powiedzieć, że istnienie takich ruchów to cena, jaką płacimy za istnienie ustroju demokratycznego gwarantującego szerokie swobody obywatelskie takie jak wolność słowa czy swoboda stowarzyszania się, z których korzystać mogą również ugrupowania odrzucające ten porządek. W tych przedsięwzięciach biorą jednak udział również politycy i publicyści z pierwszych stron gazet. Swoją obecnością i słowami poparcia legitymizują radykalne ugrupowania, a także w znacznym stopniu ułatwiają im zaistnienie w przestrzeni publicznej.