Maria Ejchart, Marcin Wolny

Autorzy są pracownikami Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w której współtworzą Program „Niewinność”

Niesłuszne skazania: raport FOR

W lipcu br. przedstawiono wnioski płynące z pierwszej dokonanej w Polsce profesjonalnej analizy źródeł niesłusznych skazań. „Mylą się ludzie, nie dowody” – taka konkluzja płynie z raportu Fundacji „Forum Obywatelskiego Rozwoju”.

Wyniki badań, przeprowadzonych przez współpracujących z Fundacją dr. Łukasza Chojniaka i mgr. Łukasza Wiśniewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, opublikowane zostały w raporcie pt. „Analiza niesłusznych skazań w Polsce”. Jego autorzy poddali analizie 119 spraw karnych z obszaru sądów apelacji poznańskiej, w których prawomocne wyroki zostały uchylone w drodze kasacji albo wznowienia postępowania w latach 2007-2009. W 68 z takich spraw stwierdzono fakt niesłusznego skazania. Najczęstszą przyczyną „pomyłki” była niekompetencja profesjonalnych uczestników postępowań.

Autorzy raportu, wbrew obiegowym opiniom, nie stwierdzili, aby pomyłki sądowe w przeważającej liczbie związane były z mankamentami postępowania dowodowego (np. wynikały z braku przeprowadzenia dowodów istotnych dla sprawy). Wniosek ten oparli na niewielkiej liczbie ujawnionych spraw, w których miało miejsce prawomocne skazanie, a następnie postępowanie zostało wznowione z uwagi na pojawienie się nowych faktów lub dowodów nieznanych wcześniej sądowi. Autorzy odkryli natomiast, że większość przypadków niesłusznych skazań została wykryta i usunięta w wyniku postępowań kasacyjnych, a nie wznowieniowych, które uważane są za służące eliminowaniu niesłusznych skazań będących skutkami okoliczności w dużym stopniu od sądu niezależnych (np. ujawnienie nieznanych wcześniej faktów lub dowodów). To, że większość przypadków pomyłek sądowych wykryto w postępowaniach kasacyjnych, w których usuwane są rażące naruszenia prawa, jakich dopuszczono się w orzekaniu, upoważniać ma z kolei do przyjęcia tezy, że przyczyny niesłusznych skazań leżą głównie po stronie sądów.

Błędy sędziów w takich sprawach, zdaniem autorów raportu, polegają m.in. na: wymierzaniu kar powyżej ustawowych zagrożeń za przypisane przestępstwa, przypisywaniu winy za czyny niewypełniające znamion przestępstw, pociąganiu osób nieletnich do odpowiedzialności karnej zamiast orzekania na gruncie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a także błędnej interpretacji przepisów prawa abstrahującej od wypracowanego orzecznictwa.