VIII. WĄTPLIWOŚCI CO DO CELOWOŚCI STOSOWANIA „PRZYWILEJU KORZYŚCI”

Na koniec warto zasygnalizować kwestię, od której — być może — należałoby rozpocząć rozważania dotyczące „przywileju korzyści” w orzecznictwie TK. Otóż, zarówno w sprawach wszczętych pytaniem prawnym, jak i skargą konstytucyjną celowość stosowania tego instrumentu budzi poważne wątpliwości.

Po pierwsze, należy sobie uświadomić, że w okresie odroczenia niekonstytucyjny przepis i tak — co do zasady — nie powinien być pomijany przez sąd orzekający w warunkach przyznanego „przywileju korzyści”. Celem odroczenia nie jest bowiem derogacja niekonstytucyjnego przepisu, lecz jego nowelizacja. Skoro zatem derogacja niekonstytucyjnego przepisu nie jest wystarczająca do przywrócenia stanu zgodnego z konstytucją i stąd zastosowano odroczenie, to sąd orzekający w warunkach przyznanego „przywileju korzyści” nie może ograniczyć się do pominięcia tego przepisu, lecz będzie go musiał zastosować, tak jak czynią to inne sądy. Pominięcie niekonstytucyjnego przepisu w rozstrzygnięciu sprawy, na kanwie której wystosowano pytanie prawne lub skargę konstytucyjną, tak samo jak derogacja tego przepisu w wyniku wejścia w życie orzeczenia TK z dniem jego ogłoszenia, powodowałaby stan wtórnej niekonstytucyjności.

Trudno więc mówić o jakiejkolwiek korzyści dla skarżącego lub stron postępowania, w ramach którego sąd zadał pytanie prawne. Zatem w praktyce sąd orzekający w warunkach przyznanego „przywileju korzyści” musi działać dokładnie tak samo, jak inne sądy, tj. stosować niekonstytucyjny przepis. Choć nie można wykluczyć, że w konkretnej sprawie indywidualnej z uwagi na jej okoliczności może się zdarzyć, iż bardziej wskazane — z punktu widzenia potrzeby ochrony konstytucyjnych praw i wolności — będzie pominięcie przez sąd niekonstytucyjnego przepisu w okresie odroczenia niż jego zastosowanie, to jednak nadal będzie to tylko wyjątek a nie zasada.

Po drugie, należy zauważyć, że — zgodnie ze stanowiskiem TK — w okresie odroczenia wykładnia niekonstytucyjnego przepisu i praktyka jego stosowania powinny ulec zmianie45. Każdy sąd powinien bowiem stosować przepis utrzymany w mocy w sposób uwzględniający wskazania wynikające z wyroku TK. Tylko tytułem przykładu można wskazać dwie tego typu wypowiedzi TK. W sprawie o sygn. akt SK 38/03 TK stwierdził: „do momentu zmiany przepisu w drodze interwencji ustawodawczej sądy prowadzące postępowania w sprawie o uchylenie mandatu powinny — zgodnie z ogólną zasadą wykładni i stosowania prawa w sposób zapewniający urzeczywistnienie gwarancji konstytucyjnych — zapewnić w ramach tego postępowania udział pokrzywdzonemu, możliwość wypowiedzenia się i przedstawienia stanowiska w kwestii stanowiącej podstawę uchylenia mandatu”. Podobne w wyroku o sygn. akt P 16/09 TK stwierdził: „Od momentu ogłoszenia tego wyroku organy stosujące zakwestionowany przepis aktu wykonawczego (i to nie tylko sądy) powinny uwzględnić możliwość odczytywania go w sposób zgodny ze standardem konstytucyjnym, w granicach wyznaczonych przez odpowiednie regulacje ustawowe (przede wszystkim ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).” Zatem nie tylko sąd orzekający w warunkach przyznanego „przywileju korzyści” powinien stosować niekonstytucyjny przepis w okresie odroczenia z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych, ale w ten sam sposób przepis ten powinien być stosowany również przez każdy inny sąd. I w tym wypadku sąd orzekający w warunkach przyznanego „przywileju korzyści” nie znajduje się zatem w odmiennej sytuacji niż sąd, któremu takiego przywileju nie przyznano.