Sąd Najwyższy w Warszawie. Foto: Monikoska, Wikimedia Commons

W ocenach komfortu prawnego Polska wypada w badaniach porównawczych formalnie nieźle, ale jednak słabo i niedobrze. Ludzie łakną zaś najbardziej dóbr najrzadszych. Dlatego właśnie, mili państwo, chodzi im ciągle po głowach sprawiedliwość. Obywatele chcą w dodatku, żeby było tej wartości trudno uchwytnej jak najwięcej, więc głowią się jakby ją zważyć i obmierzyć. Z tysięcznych powodów mierzenie sprawiedliwości jest jednak sztuką karkołomną, więc wyniki daje bardzo niemiarodajne, ale wobec wagi problemu każda rozumna próba jest mimo wszystko cenna.

Zajmuje się tym od kilku lat m.in. organizacja World Justice Project (WJP), której zebrać się udaje nie tylko mądrych ludzi, ale także niezbędne do badań spore pieniądze, co oznaczać może, że jest w dobijaniu się przez lud sprawiedliwości coś na rzeczy. W poszukiwaniu rozsądnej metody sprawiedliwość zmierzyć postanowili za pomocą 47 wskaźników nazwanymi indeksami rządów prawa i zebranych w 9 grup tematycznych. Indeks zbiorczy i jego składowe zostały sporządzone na podstawie 100 tys. rozmów przeprowadzonych z ekspertami, ale przede wszystkim z tzw. zwykłymi obywatelami, bo to ich dopieszcza, albo im przede wszystkim doskwiera tzw. wymiar sprawiedliwości.

Wielkie różnice zdań pojawiać się mogą już na wstępie każdej dyskusji, bo dla niejednego rządy prawa to państwo z pałką, gazem łzawiącym, armatką wodną, czy aresztem „wydobywczym” na nieco wykrzywionej zasadzie „dura lex, sed lex”, a dla drugiego policja, prokuratura i sądy stojące murem na straży rozumnie uchwalanego prawa, ale też odważne i konsekwentne w wydobywaniu na jaw jego słabości, sprzeczności, czy wręcz niegodziwości. Potrzebny jest zatem jakiś punkt odniesienia.

World Justice Project uznaje w tym kontekście, że w warstwie najogólniejszej z rządami prawa mamy do czynienia wtedy, gdy: (1) obie strony, tj. rząd z jednej, a obywatele z drugiej działają odpowiedzialnie w ramach prawa, (2) prawa danego kraju są jasne, znane wszystkim, stabilne i sprawiedliwe, stosowane są równą miarą wobec każdego i chronią prawa podstawowe, w tym prawo do bezpieczeństwa osób i własności, (3) proces stanowienia, stosowania i egzekwowania prawa jest przystępny, właściwy i skuteczny, a (4) sprawiedliwość dostarczana jest na czas przez kompetentnych, etycznych i niezależnych przedstawicieli bezstronności, których jest wystarczająco dużo, mają odpowiednie zasoby i są odbiciem składu społeczności, której służą.

Czwarty raport WJP pn. „WJP Rule of Law Index 2014” opublikowany wczesną wiosną tego roku stawia Polskę na dość odległym zapleczu czołówki państw hołubiących rządy prawa. Wśród 99 ocenionych państw jesteśmy na miejscu 22., więc wielkiego wstydu nie ma, ale niedosyt jest duży.