Zarysowany tutaj kontekst normatywny mówi nam wiele o statusie prawnym jednostek samorządu terytorialnego, co musi przekładać się na sposób interpretowania uprawnienia realizowanego przez te podmioty na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji. W sferze procesowej to właśnie zakres konstytucyjnie determinowanych kompetencji samorządu związanych z jego podstawowymi zadaniami będzie wyznaczał granice „zakresu działania” tych podmiotów, a przez to wypełniał treścią przesłankę, o której mowa w art. 191 ust. 2 Konstytucji. Zagadnienie to rozwijam w dalszej części opracowania.

2. W początkowym, przeszło 10-letnim, okresie funkcjonowania polskiego sądu konstytucyjnego problematyka inicjowania postępowań w sprawie hierarchicznej kontroli norm była uregulowana w ustawie. Tam też pierwotnie dokonano podziału wnioskodawców występujących w tej sprawie do TK na podmioty legitymowane ogólnie i te, którym przysługuje ograniczona legitymacja procesowa, a podział ten — z uwzględnieniem pewnych modyfikacji — obowiązywał do momentu wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. Zmiany wprowadzone w nowej ustawie zasadniczej, a następnie w nowej ustawie o Trybunale Konstytucyjnym były związane przede wszystkim z przeniesieniem kwestii legitymacji podmiotów inicjujących postępowania przed Trybunałem na poziom regulacji konstytucyjnej. Nie wiązały się bynajmniej z zasadniczą modyfikacją modelu wszczynania postępowań w sprawie hierarchicznej kontroli norm.

Podstawowym założeniem tego modelu było przyznanie legitymacji procesowej stosunkowo szerokiej grupie wnioskodawców, a przy tym wyraźne rozróżnienie tych podmiotów według kryterium dopuszczalnego przedmiotu zaskarżenia. Obowiązujące dzisiaj rozwiązania można więc postrzegać jako swoiste kontinuum pierwotnej koncepcji postępowania przed TK, co świadczy również o stabilizacji tej procedury. Umożliwia jednocześnie odwoływanie się — w interesującej nas materii — do ustaleń orzeczniczych oraz doktrynalnych wypowiedzianych także przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r.

Istnienie konstytucyjnej podstawy wystąpienia z wnioskiem w sprawie hierarchicznej kontroli norm wymaga, aby ustalenia normatywne dotyczące charakteru tego uprawnienia rozpatrywać w pierwszej kolejności właśnie na poziomie konstytucyjnym. Wykładnia przepisów odnoszących się do podmiotów legitymowanych, także tych określonych w art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji musi mieć charakter autonomiczny względem uregulowań ustawowych. Oznacza to, że ustalenia dotyczące podstawowych elementów legitymacji procesowej muszą być dokonywane na gruncie konstytucyjnym. Oczywiste jest przy tym, że unormowania konstytucyjne nie mogą szczegółowo regulować wszystkich proceduralnych aspektów związanych z wszczynaniem postępowań przed TK i konieczne jest odwołanie się w tym zakresie także do innych źródeł prawa. Niemniej urzeczywistnienie zasady nadrzędności konstytucji (art. 8 ust. 1 Konstytucji) wymaga zachowania właściwego kierunku wykładni, w którym to postanowienia konstytucyjne mają znaczenie podstawowe, a przez to wyznaczają ramy do bardziej szczegółowych rozstrzygnięć ustawodawczych. Stosowanie norm konstytucyjnych i ustawowych nie może zatem zakładać komplementarności polegającej na takim korzystaniu z obu rodzajów źródeł prawa, które prowadziłoby w praktyce do faktycznego zrównania ich mocy prawnej. Dotyczy to również sytuacji, w których brakuje rozbudowanej regulacji konstytucyjnej bądź też istniejące unormowania są na tyle lakoniczne, że znacząco utrudniają ustalenie ich znaczenia. Także wówczas wykluczone wydaje się — właśnie z uwagi na zasadę nadrzędności konstytucji — posługiwanie się aktami niższego rzędu do ustalania treści norm mających rangę konstytucyjną.