W tej sytuacji nietrudno przewidzieć, że dzisiejszy wykład będzie pozostawał w bezpośrednim związku z niektórymi tezami tego podręcznika – choć, chcę podkreślić, nie będzie ich prostym streszczeniem. 

***

W tym gmachu - w którym co prawda nie dokonuje się wymiaru sprawiedliwości w znaczeniu przyjętym w Konstytucji, lecz czyni się to w szerszym znaczeniu tego terminu określającym sens istnienia władzy sądowniczej – nie trzeba tłumaczyć formuły Ulpiana: iustitia fundamentum regnorum est. Formuła ta stanowi oś, wokół której postaram się zorganizować dzisiejszy wykład – przy konieczności podkreślania w ślad już za autorami starożytnymi, że iustitia pozostaje w nierozerwalnym związku z ius; ius zaś o tyle można przeciwstawiać innemu zbliżonemu terminowi, mianowicie lex, że ius nie daje się, mimo że tak chcieli pozytywiści prawniczy, sprowadzić się do zbioru legum czyli ustaw. Choć będzie to uproszczenie, można twierdzić, że – w kontynentalnym systemie „prawa pisanego” – ius to ustawodawstwo, ale uzupełnione i wzbogacone o prawne wartości, zasady i prawa podstawowe. W konsekwencji, nie ma też sprzeczności między dwoma, sprzecznymi tylko wówczas gdy i ius, i lex będziemy tłumaczyć jako „prawo”, rzymskimi twierdzeniami prawniczymi: ius est ars boni et aequi (cechować je zatem powinna bonitas i aequitas, znaczeniowo zbliżona do iustitia), podczas gdy dura lex, sed lex.

Przetworzona przez Andrzeja Frycza-Modrzewskiego w zdanie Sprawiedliwość jest ostoją mocy i trwałości Rzeczypospolitej, formuła Ulpiana została, jak wiadomo, utrwalona w kamieniu licującym gmach sądów na Lesznie. Trzeba ją jednak odnieść do wartości, której mają służyć wszystkie organy władzy sądowniczej, w tym Trybunał Konstytucyjny, ale też i, w ramach swoich kompetencji, wszystkie inne organy władz publicznych.