III. SĄDY

W przeciwieństwie do struktur naczelnych organów państwa w wyniku II wojny światowej najbardziej oprócz polskiego parlamentu ucierpiało sądownictwo. Istnieją­ca od międzywojnia polska jurysdykcja funkcjonowała na uchodźstwie w minimal­nym zakresie. Brak możliwości jednolitej egzekucji prawa, problemy kadrowe, logistyczno-kwaterunkowe oraz budżetowe poszczególnych sądów były kluczowe dla dezorganizacji całego systemu sądowniczego wywodzącego się z II RP. Materiały źró­dłowe dowodzą, że raptem kilka struktur polskiej Temidy udało się odtworzyć albo zbudować w nowej uchodźczej rzeczywistości. Trzeba wyraźnie podkreślić ich funda­mentalne znaczenie dla wymiaru sprawiedliwości i zasad konstytucyjnych. Bez sądów bowiem polska jurysdykcja utraciłaby pierwiastek sprawiedliwości.

Podczas całej II wojny światowej na obczyźnie odtworzono (powołano albo kontynuowano) niektóre elementy polskiego sądownictwa. Były to: Sąd Honorowy Rady Narodowej RP; sądy morskie; sądy wojskowe (w tym sądy wojenne Polskiego Pań­stwa Podziemnego czy oficerskie sądy honorowe).

1. Sąd Honorowy Rady Narodowej RP

Zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt h Konstytucji kwietniowej z 1935 r., Prezydent RP W. Raczkiewicz wydał 2 listopada 1939 r. dekret, na mocy którego rozwiązał Sejm i Senat wybrany w 1938 r. (mimo dotarcia do Francji grupy polskich parlamentarzystów przed wydaniem tego aktu prawnego). Sam parlament wydawał się zbędny, gdyż prezydent posiadał uprawnienia do wydawania dekretów bez upoważnienia izb ustawodawczych w czasie trwania wojny. Powołanie do życia nowej instytucji państwowej, przypominającej swoimi uprawnieniami parlament, było przedmiotem dyskusji na listopadowych posiedzeniach RM. W trakcie tych debat powstał projekt utworzenia Rady Narodowej. Ostatecznie prezydent Raczkiewicz zdecydował się wydać 9 grudnia 1939 r. dekret o utworzeniu Rady Narodowej. Zgodnie z treścią tego aktu prawnego, Rada — składająca się z co najmniej 12 i co najwyżej 24 członków, mogła wydawać opinie we wszystkich sprawach wniesionych przez rząd, w szczególno­ści w zakresie ustalania budżetu państwa. Po ustaleniu składu personalnego Rady Narodowej [dalej też: RN], jej inauguracyjne posiedzenie odbyło się 23 stycznia 1940 r. Od początku lutego 1940 r. członkowie RN (oraz Prezydium RM) dyskuto­wali nad ustaleniem swojego regulaminu obrad, który udało im się uchwalić 7 lutego 1940 r. Kontrowersje budziły niektóre unormowania, np. procedura składania wnio­sków, regulacja jawności i tajności obrad. Regulamin został opublikowany w „Mo­nitorze Polskim” jako załącznik do zarządzenia o zatwierdzeniu regulaminu Rady Na­rodowej RP [dalej też: rRN]. Cały regulamin zawarto w 104 artykułach ujętych w 5 częściach. W pierwszej z nich przedstawiono schemat ukonstytuowania się Rady. W kolejnej wymieniono jej organy (z ich kompetencjami), do których zaliczano (art. 5 rRN): przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, sekretarza, prezydium, komisje oraz Sąd Honorowy [dalej też: SH]. Temu ostatniemu, którego pierwowzór można odna­leźć w regulaminach przedwojennego parlamentu, poświecono piątą część regulami­nu. W skład SH wchodzili: prezes, wiceprezes oraz sędziowie wyłaniani przez RN spo­śród swych członków. Jej priorytetowymi zadaniami (art. 93 rRN) było orzekanie w sprawach o: czyny nielicujące z honorem i godnością członka Rady; działalność nie­zgodną z przyrzeczeniem złożonym Prezydentowi RP.