W tym szerokim kontekście dylematów historycznych i psychologicznych warto rozważać problemy europejskiego bezpieczeństwa oraz rozpatrzyć relację interesów w więzi europejskiej i w więzi euroatlantyckiej, a następnie wyzwania bezpieczeństwa, przed jakimi stoi Europa i Polska.

Problemy bezpieczeństwa tradycyjnie związane były z kwestią granic państwowych, co oznaczało obronę terytorium państwa, dążenie do rozszerzenia jego powierzchni, relację między terytorium a grupą etniczną czy religijną. W naszych czasach zmieniło się realne i symboliczne znaczenie granicy, ale nie przestały być prawdziwe słowa Aristida Brianda, francuskiego premiera i ministra spraw zagranicznych okresu międzywojennego, że kto zmierza do przesuwania słupów granicznych, ten sieje wojnę. Europa zdawała się znajdować po II wojnie światowej w trwale ustalonym układzie granic politycznych. Koniec zimnej wojny przyniósł narodziny nowych państw, co sprawiło, że po 1989 r. Polsce wypadło sąsiadować z innymi państwami niż do tej pory, nie powodując sytuacji konfliktowych. Rozpad Jugosławii i długotrwała wojna były nie tylko wyrazem trwałości historii Bałkanów jako sejsmicznego centrum wstrząsów europejskich, ale także przypomnieniem konfliktogennych problemów granicznych i terytorialnych w Europie. Można mieć nadzieję, że należą one do przeszłości, a tzw. kooperatywne struktury bezpieczeństwa z OBWE na czele służyć będą trwałości pokoju europejskiego.