Wrześniowe referendum, m.in. w sprawie poparcia dla jednomandatowych okręgów wyborczych (JOW) w wyborach sejmowych, zapewne nie przesądzi o szybkich zmianach w systemie wyborczym. Referendum może jednak uruchomić proces, który poprzez zmianę Konstytucji, a następnie nowelizację Kodeksu wyborczego doprowadzi w końcu do zasadniczej przebudowy polskiego systemu wyborczego. Warto już teraz zastanowić się, jakie mogą być tego konsekwencje, ale także wyłamać się ze sporu JOW-y kontra klasyczny system proporcjonalny, proponując inne, pośrednie modele systemu wyborczego, piszą autorzy w policy paper wydanym przez Fundację im. Stefana Batorego.

W poniższym tekście oceniamy także, w jaki sposób JOW-y i inne modele systemu wyborczego wpływa - ją na realizację głównych celów systemów wyborczych, to jest na zapewnienie efektywnego rządzenia przy jednoczesnym zagwarantowaniu reprezentacji w systemie politycznym różnych opcji politycznych.

System wyborczy w Polsce

Zgodnie z wymogami konstytucyjnymi, wybory do Sejmu są proporcjonalne. Wybieramy posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych, a ponadto w podziale mandatów uczestniczą wyłącznie komitety wyborcze, które w skali całego kraju uzyskały co najmniej 5% głosów. Wyborcy głosują na poszczególnych kandydatów zgłaszanych przez komitety wyborcze, choć wybierając kandydata, jednocześnie głosują także na sam komitet i zwiększają w ten sposób szanse na mandat innych jego kandydatów. Doświadczenia wielu lat funkcjonowania systemu proporcjonalnego pokazały, że nie stanowi on przeszkody w tworzeniu stabilnej większości w Sejmie. Z drugiej strony, ze względu na wysoki próg wyborczy, zarzuca się temu systemowi brak reprezentatywności i możliwość zabetonowania sceny politycznej.

Zwolennicy radykalnej reformy systemu wyborczego poprzez wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych uważają też, że system proporcjonalny nie gwarantuje możliwości rozliczania władzy i promuje kandydatów lojalnych wobec władz partyjnych, a nie wobec wyborców.

JOW-y na świecie

Na świecie stosuje się kilka wariantów systemów wyborczych, w których kandydaci do parlamentu wybierani są w okręgach jednomandatowych. Jednym z nich jest tak zwany system dwurundowy), stosowany na przykład we Francji posłowie do francuskiego Zgromadzenia Narodowego wyłaniani są w dwóch turach, o ile w pierwszej żadna z osób ubiegających się o mandat w danym okręgu nie uzyska co najmniej 50% głosów, przy frekwencji wynoszącej przynajmniej 25%. Do drugiej tury stają wówczas wszyscy kandydaci, którzy w pierwszej uzyskali co najmniej 12,5% głosów.