Redakcja Obserwatora Konstytucyjnego udostępnia kolejny artykuł z serii referatów, przedstawionych podczas październikowej konferencji "Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych", która odbyła się w Trybunale Konstytucyjnym 17 października ubiegłego roku. Wszystkie referaty zostały wydane w tomie "Zagadnień Sądownictwa Konstytucyjnego" nr 1(3)/2012, opublikowanym w maju 2013. Całość jest dostępna na internetowej stronie Trybunału.

Celem niniejszego tekstu jest wskazanie, w jaki sposób Konstytucja z 1997 r. od­powiada na zagrożenia ze strony ruchów politycznych kwestionujących jej podstawo­we założenia oraz zwrócenie uwagi na niektóre problemy, które powstają w związku ze stosowaniem przepisów konstytucyjnych odnoszących się do tej tematyki. Skupia się on przede wszystkim na mechanizmach dotyczących partii politycznych, które można byłoby określić mianem ekstremistycznych. W mniejszym stopniu odnosi się natomiast do działań stowarzyszeń lub innych zrzeszeń, które mogłyby dążyć do re­alizacji celów o charakterze politycznym. Określenie „ekstremistyczne” – na potrze­by niniejszego tekstu – rozumiem przy tym nie jako odnoszące się do konkretnych, z góry zdefiniowanych treści, ale jako swoiste określenie wartościujące, nadawane przez system prawny danego państwa organizacjom, które są w nim uznawane za tak niebezpieczne czy niepożądane, że mogą zostać zdelegalizowane.

Współcześnie nie budzi wątpliwości teza, że zagwarantowanie wolności zrzeszania się w partiach politycznych oraz zapewnienie tym organizacjom moż­liwości swobodnego kształtowania swoich programów oraz ich propagowania w społeczeństwie stanowi konieczny element funkcjonowania ustroju demokra-tycznego¹. Jednocześnie, w wyniku doświadczeń z ugrupowaniami o charakterze antydemokratycznym, wiele państw stawia granice wolności działalności partii politycznych, wymagając od nich poszanowania podstawowych zasad określo­nych w przepisach konstytucyjnych. Wynika to z założenia, że niektóre treści oraz zachowania tak dalece kłócą się z podstawowymi zasadami funkcjonowania ustroju demokratycznego, że dla jego ochrony nie powinny być reprezentowa­ne na forum publicznym². Organizacje głoszące te treści, czy też praktykujące określone zachowania, należy więc uznać za ekstremistyczne i zakazać ich dal­szej działalności. Określenie zakresu tych poglądów i działań dokonuje się przez orzecznictwo organów uprawnionych do rozstrzygania o zakazie działalności ugrupowań politycznych i w moim przekonaniu stanowi fundamentalną wypo­wiedź o wartościach i zasadach, na których opiera się system prawny danego państwa. Pokazuje bowiem, jakie treści są w tym systemie uważane za tak istot­ne dla jego tożsamości, że nie podlegają kwestionowaniu w ramach politycznej rywalizacji.