„Kooperacja jest rzemiosłem”, pisze Sennett, tak jak wcześniej w Etyce dobrej roboty, podkreślając, że dobre zwyczaje biorą się nie z nadzwyczajnej, wrodzonej moralności, ale z praktyki. Tu wraca jak mantra pozytywistyczne hasło „pracy u podstaw”, językowo przez wielu znienawidzone, a tak przecież mądre i konieczne. Zwłaszcza że żyjemy w epoce różnic – ekonomicznych, etnicznych, religijnych, kulturowych – zaś sprzężenie tendencji globalizacyjnych i kosmopolitycznych z marzeniami o powrocie do lokalności wcale nie zmniejsza temperatury napięć, ale ją zwiększa. Pojawiają się zwycięzcy i przegrani, wykluczeni i ci, którym się udało.

Współpracy Polacy powinni zacząć się uczyć już dziś, już zaraz. Bo to, jacy jesteśmy teraz, jest ważne o tyle, że stanowi bramę do naszej przyszłości. Od naszej dzisiejszej pracy nad sobą jako społeczeństwem zależy, jak będą wyglądały dalsze dzieje Polski.

Czy da się przewidzieć, jacy będziemy? Jeśli oprzeć się na badaniach socjologów, pozostaniemy pewnie: dość tradycyjni, ale nie tradycjonalistyczni; rodzinni, ale wybierający różne warianty życia domowego; wciąż – w dużej mierze – wierzący, ale nie fundamentalistyczni. Jeśli Polsce i Europie będzie sprzyjać koniunktura, staniemy się najpewniej bardziej zasobni, może przez to też bardziej otwarci, przyjaźni i pewni siebie. Jeśli zaś zaczniemy współpracować – w szkole, w pracy, na własnym podwórku – może wreszcie zbudujemy wspólnotę obywatelską, aktywne społeczeństwo. Może w polski kod kulturowy na trwałe wpisze się tak polskie przecież słowo „solidarność”.

Warto powiedzieć to głośno: dziś największym zagrożeniem dla Polski nie jest kolejny kryzys finansowy, nie są wojny i turbulencje polityczne, ale my sami. Dlatego: mniej egoizmu, więcej współpracy.

Esej jest fragmentem wstępu do najnowszego wydania „Instytutu Idei”, kwartalnika Instytutu Obywatelskiego.

*Aleksandra Kaniewska – analityczka ds. polityki zagranicznej w Instytucie Obywatelskim, absolwentka Modern Japanese Studies na Uniwersytecie Oksfordzkim, publicystka.

** Jarosław Makowski: filozof i publicysta, redaktor naczelny kwartalnika „Instytut Idei”, szef Instytutu Obywatelskiego.

Instytut Obywatelski