Czy nasze rolnictwo charakteryzujące się (przez cały okres powojenny) dużym odsetkiem niewielkich gospodarstw, słabo wyposażonych, z ograniczonym kontaktem z rynkiem, których właściciele część dochodów czerpali z pracy zawodowej poza wsią, będzie mogło sprostać konkurencji z rolnictwem zachodnioeuropejskim?

Odpowiedź przyszła wraz ze zmianą ustrojową na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Z jednej strony, gdy w gospodarce narastało bezrobocie, te niewielkie gospodarstwa stały się podstawą bytu dla tracących pracę mieszkańców wsi. Nie mogły bankrutować i trwały w biedzie bez możliwości rozwoju. Z drugiej strony, jak wykazały badania rachunkowości rolnej, istniała już wtedy grupa gospodarstw większych, we władaniu osób fizycznych, głównie ze specjalizacją zbożową i produkcją mieszaną roślinno-zwierzęcą,  które powiększały majątek i swoje dochody. Z tej grupy wyłoniły się gospodarstwa, o których dziś mówi się, że mają zdolność konkurencyjną.

Na podstawie danych FADN oszacowano, że w latach 2006–2008  było 90 tys. gospodarstw osób fizycznych o powierzchni powyżej 1 ha, które miały cechy świadczące o zdolności konkurencyjnej. Wśród pozostałych, z reguły mniejszych, były też takie, które mogły tę zdolność osiągnąć. Łącznie, jak oceniono, w Polsce w latach 2006–2008 było około 290 tys. gospodarstw osób fizycznych, które wyróżniały się zdolnością konkurencyjną lub mogły ten poziom osiągnąć. Szacunki te zweryfikowano w następnych badaniach, które wykazały, że wcześniej przedstawione obliczenia przeceniły liczbę gospodarstw, które miały przesłanki, aby osiągnąć zdolność konkurencyjną. W latach 2005–2007 liczba gospodarstw ze zdolnością konkurencyjną wynosiła około 91 tysięcy, ale tylko około 84 tysięcy mogło tę zdolność osiągnąć. Razem, w latach tuż po akcesji było ich około 175 tysięcy. Oszacowano, że zajmowały około 35 proc. powierzchni użytków rolnych, ale ich udział w krajowej towarowej produkcji rolniczej prawdopodobnie był większy.

Analogiczne ustalenia, obejmujące lata 2010–2012, sporządzone na danych polskiego FADN i GUS wykazały, że liczba gospodarstw ze zdolnością konkurencyjną utrzymała się niemal na tym samym poziomie, co w latach 2005–2007, ale nastąpił wzrost liczby tych, które tę zdolność mogą szybko osiągnąć. Razem było ich około 209 tysięcy. Dostarczały one około połowy krajowej produkcji rolniczej.