3.   Nowa Zelandia

Nowa Zelandia to przykład — dokonanej w ostatnich latach — zmiany modelu administracji wyborczej z rządowego na niezależną. W latach 1993-2010 w Nowej Zelandii czynnościami wyborczymi zajmowały się trzy instytucje: Komisja Wybor­cza, Biuro Wyborcze oraz Centrum Rejestracji Wyborców. Komisja Wyborcza była samodzielną jednostką odpowiedzialną za: rejestrację partii politycznych, podział środ­ków pieniężnych na zakup audycji wyborczych, nadzorowanie deklaracji finansowych partii politycznych oraz edukacji wyborców. Szef Biura Wyborczego był odpowie­dzialny za przeprowadzenie wyborów, wyborów uzupełniających i referendów, a pod­legał ministrowi sprawiedliwości. W czasie prowadzenia czynności wyborczych szef Biura Wyborczego angażował przewodniczących komisji wyborczych w każdym okręgu oraz zajmował się informowaniem uczestników wyborów o wydarzeniach wybor­czych. Centrum Rejestracji Wyborców prowadziło rejestr wyborców oraz rejestr Mo- rysów, rdzennych mieszkańców, którzy w ramach tzw. opcji wyborczej mogli liczyć na miejsca w parlamencie. Centrum stanowiło — na podstawie umowy z ministrem sprawiedliwości — wyspecjalizowaną jednostką nowozelandzkiej poczty. Zatrudnia­ło ono rejestratorów wyborczych każdego okręgu, do których zadań należało prowa­dzenie i aktualizacja rejestrów wyborców we wszystkich głosowaniach. Powiązany organ stanowiła Komisja ds. Reprezentacji (Representation Commission) co pięć lat zajmująca się wyznaczaniem granic okręgów wyborczych.

System ten, na mocy nowelizacji ustawy wyborczej, został zmieniony 1 paździer­nika 2010 r. Powołano wówczas nowy organ — Komisję Wyborczą (Electoral Com­mission), która przejęła obowiązki poprzedniej Komisji Wyborczej, szefa Biura Wy­borczego, a z dniem 1 lipca 2012 r. także Centrum Rejestracji Wyborców. Zmiana ta była podyktowana dążeniem do podwyższenia standardów świadczonych usług, zmak­symalizowania zasobów i zmniejszenia rozdrobnienia, a tym samym kosztów. Zgod­nie z sekcją 4C ustawy wyborczej, celem nowej Komisji Wyborczej jest bezstronne, sprawne i skuteczne umożliwienie uczestnictwa w demokracji parlamentarnej, promo­wanie wiedzy o systemie wyborczym i powiązanych kwestiach oraz utrzymanie za­ufania do administracji wyborczej. Komisja Wyborcza składa się z trzech członków, którzy są mianowani przez generalnego gubernatora Nowej Zelandii (formalnie gło­wa państwa) z rekomendacji Izbę Reprezentantów (House of Representatives). Pierw­szy członek pełni funkcję szefa Biura Wyborczego i jednocześnie dyrektora Komisji Wyborczej. Drugi członek pełni funkcję przewodniczącego, natomiast trzeci członek komisji sprawuje urząd zastępcy przewodniczącego. W przypadku mianowania sędzie­go na stanowisko członka Komisji Wyborczej nowa funkcja nie ma wpływu na jego tytuł, status, wynagrodzenie, zatrudnienie, zarobki, dodatki lub inne przywileje, w tym emerytalne. Członek komisji może zrezygnować ze swej funkcji po napisaniu oświad­czenia skierowanego do gubernatora generalnego. Członkowie komisji przy sprawo­waniu swoich funkcji korzystają z ochrony prawnej, dlatego usunąć ich z funkcji może jedynie generalny gubernator, po porozumieniu się z Izbą Reprezentantów, w przypad­ku: działania na szkodę organu, niezdolności do pełnienia funkcji, zaniedbywania obo­wiązków bądź naruszenia obowiązków kolegialnych albo indywidualnych. Komisja Wyborcza ma prawo powoływania urzędników wyborczych, a zawiadomienie o po­wierzeniu stanowiska musi zawierać datę, okres mianowania oraz powinno zostać opu­blikowane. W przypadku, gdy członek komisji nie może sprawować swoich funkcji, urzędnik wyborczy wykonuje jego obowiązki (oprócz pełnienia funkcji przewodni­czącego lub zastępcy przewodniczącego).