Zjawiskiem mającym szczególne znaczenie z punktu widzenia orzecznictwa konstytucyjnego w ostatnich latach jest dostrzegalne spowolnienie naszego rozwoju gospodarczego, potęgowane kryzysem gospodarczym i finansowym części naszych głównych partnerów. Obserwujemy systematyczne pomniejszanie dochodów budżetowych państwa. Stanowi to przyczynek do podejmowania przez ustawodawcę co raz to nowych środków zaradczych, które następnie kwestionowane są przed Trybunałem. Tym samym na sąd konstytucyjny przerzucany jest ciężar ostatecznej oceny dopuszczalności wprowadzenia rozwiązań przeciw- i antykryzysowych. Pociąga to za sobą konieczność ważenia przez Trybunał konkurencyjnych wartości konstytucyjnych. To zaś wymaga brania pod uwagę argumentów nie tylko jurydycznych, ale także aksjologicznych, socjologicznych oraz ekonomicznych. Konfrontowanie się Trybunału z zarzutami niekonstytucyjności regulacji mających zapobiegać skutkom kryzysu i sposób radzenia sobie z nim w ramach naszego państwa i w ramach Unii Europejskiej, nie jest sytuacją nową. Trybunał kilkukrotnie kontrolował konstytucyjność instrumentów antykryzysowych, takich jak choćby zmniejszenie wysokości subwencji wypłacanej partiom politycznym z budżetu (wyrok z 2010 r.[11]), czy ograniczenie (tzw. racjonalizacja) zatrudnienia w administracji rządowej (wyrok z 2011 r.[12]). Wśród wyroków zeszłorocznych na szczególną uwagę zasługują dwa: pierwszy – dotyczący możliwości czasowego odstąpienia od waloryzacji procentowej świadczeń emerytalno-rentowych i wprowadzenia tzw. waloryzacji kwotowej[13], drugi – odnoszący się do kwestii dopuszczalności incydentalnego „zamrożenia” wysokości wynagrodzeń sędziów[14]. W obu wypadkach Trybunał potwierdził konstytucyjność przyjętych regulacji antykryzysowych. Na ich tle kilka uwag ogólnych.

Trybunał nie jest powołany do kontrolowania kondycji finansowej państwa, nie może jednak ignorować tej kondycji, kontrolując konstytucyjność ustawowych rozwiązań sanacyjnych. Samodzielną wartość konstytucyjną, podlegającą ochronie sądu konstytucyjnego jest zachowanie równowagi budżetowej oraz przeciwdziałanie wzrostowi deficytu i jego redukcji. Państwo nie jest w stanie realizować przypisywanych mu zadań bez racjonalnie koniecznych środków pieniężnych. Stan budżetu implikuje chociażby sposób urzeczywistniania gwarancji socjalnych obywateli i dostępu do opieki zdrowotnej opłacanych przez ten budżet. Ważenie przez Trybunał tych zasadniczych wartości może uzasadniać wprowadzenie czasowych rozwiązań antykryzysowych, pociągających za sobą ograniczenie za sobą praw obywateli. Ustawodawca może ingerować w prawa nabyte lub ekspektatywy praw socjalnych, i zmniejszać wysokość przyznanych świadczeń, rozkładając tym samym ciężar ponoszenia ekonomicznych skutków recesji między jednostki. Ustawodawca nie może jednak czynić tego dowolnie, arbitralnie, bez poszanowania bezwarunkowych wymagań konstytucyjnych, w tym przede wszystkim obowiązku zachowania istoty danego prawa socjalnego. Granicę ingerencji ustawodawcy stanowi gwarancja świadczeń w wysokości umożliwiającej zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Naruszenie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego następuje wówczas, gdy realna wartość świadczeń spada poniżej minimum egzystencji. Takiego skutku nie rodziło wprowadzenie w 2012 r. jednorocznej waloryzacji kwotowej mimo, że dla 1/3 świadczeniobiorców nie kompensowała ona wzrostu kosztów utrzymania. Konstytucyjnych standardów nie naruszało również podobnie jednorazowe „zamrożenie” wzrostu płac sędziów. Nie chodziło przy tym o nominalne obniżenie wynagrodzeń, zaś realny spadek ich wartości w żaden sposób nie zagrażał godności urzędu sędziego. W tych warunkach Trybunał orzekł, że konstytucyjnie dopuszczalne było zamrożenie tempa wzrostu wynagrodzeń. Wynagrodzeń wypłacanych z budżetu tak szczególnej grupie zawodowej, jaką stanowią sędziowie, w sytuacji kryzysowej, gdy ustawodawca już wcześniej obciążył inne grupy zawodowe i społeczne polityką konsolidacji finansów publicznych.