Tożsamość konstytucyjna wedle TSUE

Dotychczasowe (skromne) orzecznictwo TSUE zdaje się sugerować możliwość powołania się na ochronę tożsamości konstytucyjnej państwa członkowskiego według koncepcji miękkiej. W wyroku C-208/09 Sayn-Wittgenstein TSUE zakwalifikował powołanie się przez Austrię na ważne zasady konstytucyjne (republikański

ustrój państwa) jako powołanie się na wyjątek dotyczący porządku publicznego. Artykuł 4 ust. 2 TUE posłużył więc jedynie jako materiał do odpowiedniej wykładni tego wyjątku traktatowego w kontekście przepisów o obywatelstwie UE. Również wyrok w sprawie C-391/09 Runevič-Vardyn, pokazał, że jeżeli cel realizowany przez państwo członkowskie (ochrona języka urzędowego) mieści się w ramach ochrony tożsamości narodowej, art. 4 ust. 2 TUE zdaje się pozwalać na łatwiejsze uznanie, że powoływany cel podlega ochronie w świetle tzw. doktryny wymogów imperatywnych.

W efekcie, skutkiem zastosowania art. 4 ust. 2 TUE w tej sprawie mogło być łatwiejsze (ale nie samodzielne) powołanie się przez państwo członkowskie na wyjątek orzeczniczy pozwalający chronić język urzędowy w kontekście swobodnego przepływu osób. Należy podkreślić, że wyjątek z art. 4 ust. 2 TUE obejmie jedynie przepisy składające się na „tożsamość konstytucyjną”, a nie każdy element (przepis) porządku konstytucyjnego danego państwa. W sprawie C-393/10 O’Brien TSUE potwierdził, że stosowanie prawa UE wobec władzy sądowniczej, mającej przymiot niezawisłości w świetle krajowego prawa konstytucyjnego, nie oznacza automatycznie ingerencji w tożsamość narodową państwa członkowskiego, chronioną na mocy art. 4 ust. 2 TUE. Także z wyroku C-409/06 Wiener Wetten wynika, że zwykłe przepisy rangi konstytucyjnej, tak jak dotychczas, będą podlegały w pełni zasadzie pierwszeństwa prawa UE, bez żadnego wyjątku.

Tożsamość konstytucyjna wedle TK

Nieco inaczej do „tożsamości konstytucyjnej” państwa polskiego podszedł TK, który wskazał, że tożsamość konstytucyjna jest pojęciem wyznaczającym zakres wyłączenia spod kompetencji przekazania materii należącej do „twardego jądra”, kardynalnych dla podstaw ustroju danego państwa, których przekazanie nie byłoby możliwe na podstawie art. 90 Konstytucji RP na rzecz UE (K 32/09). Do materii objętej zakazem przekazania zaliczył w szczególności „postanowienia określające zasady naczelne Konstytucji RP oraz postanowienia dotyczące praw jednostki, wyznaczające tożsamość państwa, w tym w szczególności wymóg zapewnienia ochrony godności człowieka i praw konstytucyjnych, zasadę państwowości, zasadę demokracji, zasadę państwa prawnego, zasadę sprawiedliwości społecznej, zasadę pomocniczości, a także wymóg zapewnienia lepszej realizacji wartości  konstytucyjnych i zakaz przekazywania władzy ustrojodawczej oraz kompetencji do kreowania kompetencji”. Katalog postanowień Konstytucji RP, składających się na tożsamość konstytucyjną, nie został określony wyczerpująco, a zatem może ulec w przyszłości poszerzeniu. Według TK, przepisy wchodzące w zakres tożsamości konstytucyjnej państwa polskiego są więc wyjęte z zakresu zastosowania prawa UE. Konsekwencją tego jest uznanie, że wobec przepisów zaliczanych do „tożsamości konstytucyjnej” państwa polskiego zasada pierwszeństwa, a szerzej – prawo UE w ogóle, nie będą wywierały jakichkolwiek skutków prawnych. TK realizuje więc ochronę tożsamości konstytucyjnej z pozycji nadrzędności Konstytucji RP i wprowadza jednostronnie wyjątek umożliwiający odmowę zastosowania prawa UE w konkretnej sprawie.