Kolejne fundamenty reformy to...

...własność. Gminy otrzymały osobowość prawną. Daliśmy im prawo własności, którego wcześniej nie miały, były bowiem agendami państwa. Państwowe gminy jedynie administrowały pewnymi wydzielonymi składnikami majątku narodowego. Stworzyliśmy oddzielne budżety lokalne. Dawniej gminy funkcjonowały w ramach budżetu państwa. Jednego roku otrzymywały fundusze na przykład na kanalizację, a w następnym na budowę ulicy, i były całkowicie zależne od „góry”. Nie mogły koordynować lokalnej polityki. Kolejna sprawa to wyodrębnienie pracownicze. Wcześniej urzędnicy gminy byli urzędnikami państwowymi. Od teraz mieli być urzędnikami komunalnymi, a zakładem pracy stawały się gmina i wójt.

Podczas obrad Okrągłego Stołu cudem udało mi się spowodować, że tematyka samorządowa znalazła się w porządku obrad. Z początku miało jej w ogóle nie być. Potem sprawy potoczyły się już szybko: Senat podjął inicjatywę ustawodawczą. Marszałek Andrzej Stelmachowski poddał pod dyskusję kilka kierunków działania Senatu i okazało się, że tylko w zakresie samorządności istnieje konkretny program. W dalszej kolejności premier Tadeusz Mazowiecki stworzył urząd pełnomocnika rządu ds. reformy samorządowej, którego kierownictwo powierzono mnie. Z kolei sprawy w Senacie prowadził Jerzy Stępień.

Jak wyglądała kampania społeczna na rzecz tej kluczowej dla ustroju państwa reformy?

Rzecz jasna, reforma samorządowa nie polegała na tym, że uchwaliło się ustawę. Wprowadzenie samorządu zmieniło organizację Polski. Na przełomie 1989 i 1990 roku dokonaliśmy zmian w około 95 ustawach. Podam kilka przykładów. Trzeba było ingerować w ustawy: o drogach publicznych, o rejestracji rekrutów do wojska, o edukacji... Problem dotknął de facto wszystkich dziedzin funkcjonowania państwa. Mało tego – 27 maja 100 tysięcy ludzi zmieniło pracodawcę.

Z kolei drugi etap reformy, czyli odtworzenie samorządów powiatowych i wojewódzkich, pociągnął za sobą zmianę około 145 ustaw, a przesunięcia organizacyjne dotyczyły blisko 12 tysięcy instytucji państwowych (głównie szkół). To jest skala, z której sobie często nie zdajemy sprawy.