Uboczne skutki urynkowienia

Entuzjazm, a wręcz zaczadzenie ideą outsourcingu zaczęło z czasem jednak ustępować pod wpływem studiów i analiz ukazujących ułomności outsourcingu oraz sytuacje, w których nie przynosi on spodziewanych korzyści. Nie ulega dziś wątpliwości, że niedoskonałości rynku ujawniają się również, a może nawet w szczególności, w sektorze usług publicznych. Kontraktowanie nie zapewnia spodziewanych korzyści, jeżeli brakuje konkurencyjnego rynku wykonawców danej usługi.

W takiej sytuacji jedynym skutkiem będzie zastąpienie monopolu państwowego prywatnym, a o obniżeniu kosztów czy podniesieniu jakości będzie można zapomnieć. Przykład francuskiego sektora usług wodociągowych pokazuje, że jest to zagrożenie realne. Szacuje się, że w tych gminach, w których sieć wodociągową sprywatyzowano, ceny wody są o ok. 20 proc. wyższe niż w gminach, gdzie pozostała ona pod zarządem władz lokalnych. Jednocześnie dowiedziono, że przychody osiągane z tego tytułu przez prywatnych operatorów znacząco przekraczają ich nakłady na utrzymanie czy modernizację sieci.

Nawet jeżeli rynek jest konkurencyjny, w końcowym rozrachunku administracja nie zawsze zyskuje. Jedną z przyczyn są wyższe niż w klasycznym modelu zapewnienia usług publicznych koszty transakcyjne, czyli wydatki ponoszone w trakcie procesu kontraktowania (organizacja przetargów, doradztwo w zakresie sporządzania warunków zamówień i umów etc.), a także koszty wynikające z niezrealizowanych kontraktów. Obserwowaliśmy to w Polsce w ostatnich latach na przykładzie projektów drogowych: niezdolność wyłonionych wykonawców do dokończenia budowy bądź ogłoszenie przez nich upadłości generowały dodatkowo olbrzymie koszty po stronie państwa.

Szeroko rozumiane koszty transakcyjne obejmują także koszty monitorowania realizacji kontraktu. W tym celu zamawiający musi zapewnić odpowiednie przygotowanie i wyszkolenie własnej kadry zarówno do bieżącego monitorowania realizacji kontraktu, przyjmowania raportów i rozliczania wykonawców, jak i przyjmowania oraz obsługi skarg obywateli w sprawie jakości świadczonych na ich rzecz usług.

Więcej pragmatyzmu

Z czasem bardziej pragmatyczne podejście do kontraktowania usług publicznych zaczęły przejawiać instytucje międzynarodowe wcześniej mocno zaangażowane w promowanie outsourcingu. Już kilkanaście lat temu OECD wydało zestaw wytycznych dotyczących skutecznego i korzystnego z punktu widzenia państwa i obywateli kontraktowania usług publicznych.