Siedziba Sądu Konstytucyjnego FR w Petersburgu. Foto: A. Jankiewicz

8 kwietnia 2014 r. Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej ogłosił wyrok w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o stowarzyszeniach i organizacjach non-profit, jak i Kodeksu postępowania administracyjnego. Rozprawa była skutkiem skargi wniesionej do Rzecznika  Praw Człowieka Federacji Rosyjskiej przez „obywateli S.M. Smirenskogo, V.P. Jukecheva i L.G. Kuzminy oraz fundację "Kostromskie Centrum Inicjatyw Społecznych".”

Tło sprawy

W lipcu 2012 r. wprowadzono zmiany do ustawy o organizacjach społecznych i organizacjach non - profit (NGO), które wprowadziły rewolucyjne pojęcie „organizacja non-profit działająca jako obcy agent”. Za takie zostały uznane organizacje otrzymujące fundusze zagraniczne i angażujące się w działalność polityczną na terytorium Rosji. Takie organizacje pozarządowe muszą zarejestrować się w specjalnym rejestrze w Ministerstwie Sprawiedliwości. W przeciwnym razie, one same i ich władze mogą być pociągnięte do odpowiedzialności administracyjnej. Zgodnie z zaskarżonymi przepisami, fundacja "Kostromskie Centrum Inicjatyw Społecznych" została ukarana grzywną za naruszenie przepisów prawa, a wobec wnioskodawców Smirenskiego, Jukecheva i  Kuzminy prokuratura wydała ostrzeżenia. Podobne środki zostały zastosowane wobec wielu organizacji społecznych i ich władz, w których imieniu Rzecznik Praw Człowieka Federacji Rosyjskiej zwrócił się do Sądu Konstytucyjnego.

Stanowisko wnioskodawców

Zdaniem skarżących, zaskarżone przepisy nie spełniają wymogów pewności prawnej i spójności, dyskryminując działaczy NGO naruszają zasady domniemania niewinności, naruszają godność osobistą  i zobowiązują zainteresowanych do donoszenia na siebie samego . Co więcej, uważają, że [zaskarżone przepisy] ograniczają wolność słowa, prawa obywateli do organizowania się i partycypacji [obywateli], w związku z czym przedmiotowa ustawa nie odpowiada wielu artykułom konstytucji Federacji Rosyjskiej.

Stanowisko Sądu

W swoim wyroku z 8 kwietnia Sąd Konstytucyjny FR stwierdził, że „Uznanie poszczególnych organizacji pozarządowych za „wykonujące funkcje agenta obcego” nie oznacza napiętnowania ich i uznania za organizacje zagrażające instytucjom państwowym i publicznym. Każda próba wykrycia w pojęciu "obcego agenta" negatywnych konotacji, opiera się na stereotypach epoki radzieckiej , pozbawionych podstaw konstytucyjnych i prawnych. W związku z tym sporne normy nie oznaczają negatywnej oceny organizacji przez państwo i nie mają na celu zdyskredytowania jej pracy.”

Dalej skład orzekający orzekł, że „Uznanie działalności organizacji pozarządowych za polityczną, powinno być zależne od wpływu na politykę publiczną lub na „właściwe kształtowanie opinii publicznej” [cokolwiek miało by to znaczyć – OK]. W przypadku braku takich powodów, nawet jeśli organizacja jest zaangażowana w krytykę władz lub przyczyn „w duchu wspólnoty”, nie może być ona  uznana za agenta obcego.”