Status prawnoustrojowy szefa ABW to, ujmując rzecz nieco lapidarnie, wypadkowa kilku okoliczności natury prawnej. W pierwszej kolejności o kwestii tej decy­dują rozwiązania zawarte w ustawie o ABW oraz AW, w szczególności odnoszące się do usytuowania szefa ABW w strukturze administracji rządowej oraz do zasad orga­nizacji i zarządzania merytoryczną pracą ABW. Analiza tych rozwiązań nie pozosta­wia wątpliwości, że szef ABW ma do odegrania co najmniej kilka kluczowych ról w „rządowym” systemie bezpieczeństwa państwa. Z jednej strony, jako centralny or­gan administracji rządowej odpowiada on za pewien istotny aspekt bezpieczeństwa państwa, jakim z całą pewnością jest „bezpieczeństwo wewnętrzne” i „ochrona po­rządku konstytucyjnego”. Odpowiedzialność szefa ABW w tym zakresie sprowadza się do efektywnego kierowania Agencją, aby mogła ona skutecznie realizować swo­je ustawowe zadania. Z drugiej strony, szef ABW, działając już bardziej jako szef służ­by specjalnej, posiada kompetencję do inicjowania pewnych konkretnych działań Agencji służących realizacji tych zadań. W jego gestii pozostaje także ocena funkcjo­nariuszy ABW w kontekście efektów podjętych przez nich czynności służbowych. Na szefie ABW spoczywają również doniosłe obowiązki informacyjne, które realizuje on na rzecz konstytucyjnych organów władzy wykonawczej oraz parlamentu. Szcze­gólne jednak relacje łączą szefa ABW z prezesem Rady Ministrów, któremu bezpo­średnio podlega.

W wyniku podporządkowania szefa ABW premierowi ten ostatni posiada szereg kompetencji umożliwiających nie tylko oddziaływanie na szefa Agencji w celu zapewnienia zgodności działań ABW z zasadniczą linią polityki rządu (nadzór weryfikacyjny), ale także pozwalających na wydawanie szefowi ABW wiążących wytycznych poleceń (nadzór hierarchiczny). Wprawdzie nie mogą one dotyczyć sposobu pro­wadzenia lub zakończenia czynności służbowych podejmowanych przez funkcjona­riuszy ABW, ale umożliwiają wskazywanie obszarów zainteresowania (wydawanie wytycznych), a nawet stawianie przed szefem ABW konkretnych zadań do realizacji (akceptacja rocznego planu działania ABW). Premier jako organ nadzorujący pracę szefa ABW ma również prawo do (żądania) informacji obrazujących aktywność Agencji. Co istotne, premier nie musi w tym zakresie korzystać z różnego rodzaju pośred­ników, ministra wchodzącego w skład rządu czy urzędników Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Jest to efekt zmian systemowych, jakie w latach 1996–1997 wprowadzo­no w ramach reformy centrum administracyjnego.