Zmiany legislacyjne

Dwadzieścia lat związania Polski dokumentem konwencyjnym to nie tylko kolejne trybunalskie wyroki, w przeważającej części piętnujące krajowe deficyty w zakresie zapewnienia należytej ochrony praw człowieka, lecz również doniosły proces dostosowywania prawa i praktyki krajowej do standardów wynikających zarówno z samej treści Konwencji, jak i orzecznictwa Trybunału. Tutaj również wypadałoby przywołać kilka przykładów zmian stanowiących konsekwencje orzeczeń ETPC.

Sztandarowym niemal przykładem oddziaływania systemu strasburskiego na krajowy system ochrony prawa jest wprowadzenie, ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r., skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Brak tego rodzaju środka Trybunał zakwestionował we wspomnianym wyroku w sprawie Kudla przeciwko Polsce. Uwagi Trybunału co do konstrukcji skargi, wyartykułowane w późniejszych wyrokach (m.in. w sprawie Bąk przeciwko Polsce, w zakresie niestosowania postanowień ustawy do postępowania przygotowawczego) zostały uwzględnione w nowelizacji z 2009 r.

Również zmianę w zakresie postępowania przed izbami morskimi należy połączyć w sposób bezpośredni z wyrokiem Trybunału, w tym przypadku zapadłym w sprawie Brudnicka przeciwko Polsce. To w jego następstwie zmianie uległy zakwestionowane rozwiązania ustrojowe – brak możliwości poddania orzeczeń izb morskich kontroli sądowej czy też wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności niektórych ich członków.

Warto w tym kontekście jeszcze raz przypomnieć powołane wyżej wyroki pilotażowe zapadłe na kanwie spraw Broniowski przeciwko Polsce i Hutten-Czapska przeciwko Polsce, które zaowocował całym szeregiem zmian legislacyjnych. W pierwszym przypadku, ustawą z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP, w sposób całościowy uregulowano kwestię rekompensaty za mienie zabużańskie. Drugi wyrok zaowocował ustawą z 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów, wprowadzającą mechanizm kompensacyjny mający zastosowanie do właścicieli budynków objętych systemem czynszów regulowanych.

Warto także przypomnieć sprawy Tabor przeciwko Polsce, Siałkowska przeciwko Polsce i Staroszczyk przeciwko Polsce, wskazujących na braki w zakresie konstrukcji prawa do bezpłatnej pomocy prawnej w postępowaniu cywilnym – w zakresie dotyczącym sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej. W wykonaniu owych wyroków, nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego z 17 grudnia 2009 r., nie tylko wprowadzono możliwość zaskarżenia postanowienia o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi kasacyjnej, ale również wprowadzono odpowiednie ramy czasowe celem przedsięwzięcia czynności związanych z ustanowieniem pełnomocnika z urzędu i sporządzeniem, względnie odmową sporządzenia, takiej skargi.