Inną kwestią jest natomiast to, że regulacja ustawowa w zakresie skutków stwier­dzenia naruszenia przez ugrupowanie polityczne Konstytucji wykazuje istotne wady i powinna zostać uzupełniona. Jak się wydaje, zasadne byłoby zwłaszcza rozważenie możliwości wprowadzenia uregulowań pozwalających na zastosowanie wobec partii i innych zrzeszeń prowadzących działalność niezgodną z Konstytucją środków mniej restrykcyjnych niż ich przymusowe rozwiązanie – na przykład sankcji związanych z finansowaniem partii ze środków publicznych, zakazu prowadzenia określonej dzia­łalności lub tymczasowego zawieszenia działalności partii²².

Analiza przepisów konstytucyjnych prowadzi do wniosku, że Konstytucja z 1997 r. wy­znacza ramy działalności politycznej i zapewnia instrumenty przeciwdziałania funk­cjonowaniu ugrupowań, które poza nie wykraczają. Precyzyjne określenie tych granic może jednak w praktyce dokonać się jedynie w orzecznictwie dotyczącym konkretnych ugrupowań i – w moim przekonaniu – będzie stanowić jedno z ciekawszych wyzwań stojących przez Trybunałem Konstytucyjnym. Będzie bowiem istotną wypo­wiedzią dotyczącą tego, jaką wizję demokracji przyjmuje Konstytucja z 1997 r. i ja­kie wartości – jako leżące u jej podstaw – nie mogą podlegać kwestionowaniu przez ugrupowania dążące do wywierania wpływu na decyzje podejmowane przez władze publiczne.

¹ Zob. np. S. Ehrlich, Partie polityczne i zorganizowane interesy w pluralistycznej demokracji (głos w debacie konstytucyjnej), „Państwo i Prawo” 1994, z. 1, s. 46.

² Jest to istota koncepcji „demokracji zdolnej do obrony”, która wskazuje, że demokracja, mimo iż opiera się na zasadzie pluralizmu politycznego i wolności słowa, musi pozwalać na ograniczenie praw politycznych osób lub ugrupowań, które sprzeciwiają się podstawowym zasadom ustroju de­mokratycznego i dążą do jego obalenia. Zob. szeroko The ‘Militant Democracy Principle’ in Modern
democracies, red. M. Thiel, Ashgate 2009.