[28] Nauki polityczne oczywiście już w latach pięćdziesiątych poddawało krytyce starsze pokolenie autorów, wśród nich Leo Strauss czy Eric Voegelin.
[29] Odnośnie właściwego rozumienia przyczyn w filozofii prawa i ich bogatszego rozumienia u „starożytnych” por. Michel Villey, La formation de la pensée juridique moderne, Paris: Puf, 2006, s. 191 nn.
[30] Por. Harvey C. Mansfield, op. cit., sub 11, s. 12.
[31] Patrz David Robertson, The Judge as Political Theorist: Contemporary Constitutional Review, Princeton: Princeton University Press, 2010, s. 11-27.
[32] Harvey C. Mansfield, op. cit., sub 11, s. 16n. Zresztą właśnie sądownictwo, owa „najmniej niebezpieczna z władz”, bazuje na rozumie, nie dysponując mocą ani wolą, lecz tylko rozsądkiem. Por. James Madison…, op. cit., no. 78, s. 225.
[33] Harvey C. Mansfield, op. cit., sub 11, s. 154n.
[34] Por. Robert A. Dahl, A Preface to Democratic Theory, Chicago: The University of Chicago Press, 1956.
[35] Odnośnie historycznego kształtowania rządów reprezentacyjnych oraz „mieszanego” (arystokratycznego i demokratycznego) charakteru wyborów patrz Bernard Manin, The Principles of Representative Government, Cambridge: Cambridge University Press, 1997. Na wzmocnienie tezy, że wybory stanowią jedną z form ustroju konstytucyjnego, można przypomnieć, że w wyborach naród nie występuje w roli suwerena, to jest w postaci władzy konstytuującej (naród jako źródło i nosiciel władzy), lecz jest tylko wykonawcą władzy, to jest zbiór obywateli – wyborców – porusza się wewnątrz władzy ustanowionej. Por. Vladimír Klokočka, Ústavní systémy evropských států, Praha: Linde, 1996, s. 102nn. Ponieważ narodu nie można utożsamiać z ogółem nosicieli prawa wyborczego, prawdziwe jest twierdzenie, że nawet gdy naród występuje jako ciało konstytucyjne, zawsze obecny i czynny jest naród-suweren. Patrz Ernst-Wolfgang Böckenförde, Le droit, l´État et la constitution démocratique, Paris: L.G.D.J., 2000, s. 216.
[36] Według Mansfielda, współczesne nauki polityczne na temat konstytucjonalizmu mogą powiedzieć niewiele lub nic, nie potrafiąc zaakceptować różnicy między ufundowaniem polityki w konstytucji, a bieżącą polityką podlegającą konstytucji. Ludzie w demokracji konstytucyjnej zdecydowali się jednak (za sprawą konstytucji) na ograniczenie własnych wyborów. Por. Harvey C. Mansfield, op. cit., sub 11, s. 152, 211n.
[37] Por. Walter F. Murphy, op. cit., s. ix.
[38] Tamże, s. 68-146.
[39] Por. Miroslav Novák, Proč je konkurenční demokracie pro Českou republiku vhodná?, [w:] František Mikš, op. cit., s. 116-122. Kolejną klasyfikacją, oprócz powyżej wspomnianej, jest podział na demokrację parlamentarną i prezydencką. Por. Vít Hloušek, Lubomír Kopeček, Demokracie, Brno: MPÚ, 2003, s. 193-231.
[40] Walter F. Murphy, op. cit., s. 10.
[41] Petr Fiala, Politika, jak nemá být, Brno: CDK, 2010, s. 153.
[42] Tegoż, Evropský mezičas, Brno: Barrister & Principal, 2010, s. 69.
[43] Fiala, op. cit. sub 39, s. 41n. Odnośnie krytyki tezy o zbędności sądownictwa konstytucyjnego w Republice Czeskiej patrz na przykład artykuł Ivo Pospíšila Ústavní soud je pojistka před tyranií většiny w dzienniku „Mladá fronta Dnes” z dnia 27. 09. 2010.
[44] David P. Kommers, op. cit., s. 45. Por. klasyczny już argument federalistów, że właśnie sądy są władne ustalać sens ustaw, w tym również konstytucji będącej ustawą zasadniczą. W ten bowiem sposób realizowana jest nadrzędność władzy narodu nad jakimkolwiek posunięciem władzy delegowanej. Założenie, że ustawodawca będzie sędzią nad samym sobą, jest nielogiczne, gdyż raczej nie będzie jego zamiarem domagać się konstytucji na niekorzyść ustaw uchwalonych przez niego samego. Szczegółowo patrz James Madison…, op. cit., no. 78, s. 225n. oraz Stephen Breyer, Making our Democracy Work, New York: Alfred A. Knopf, 2010, s. 8.
Źródło: Ośrodek Myśli Politycznej