Jiří Baroš jest politologiem i prawnikiem. Zajmuje się prawami człowieka, filozofią polityki oraz stosunkiem religii i polityki.

Tłum. Lucie Szymanowska, Maciej Ruczaj

[1] Por. Alasdair MacIntyre, Dziedzictwo cnoty. Cyt. za czeskim wydaniem Praha: OIKOYMENH, 2004, s. 258.
[2] Patrz Jiří Baroš, K základům koncepce spravedlivé polis u Platóna a Aristotela, „Distance”, 3/2005, s. 66-75.
[3] Patrz Leo Strauss, Natural Right and History. Chicago: The University of Chicago Press, 1953, s. 322n. oraz Harvey C. Mansfield, Edmund Burke, [w:] History of Political Philosophy, red. Leo Strauss i Joseph Cropsey, Chicago: The University of Chicago Press, 19,53, s. 687-709.
[4] Por. Roman Joch, Deset let liberálně-konzervativní politiky v ČR, [w:] Česká konzervativní a liberální politika, red. František Mikš, Brno: CDK, 2000, s. 140. Według Jocha, w społeczeństwie wymagającym przede wszystkim wskazania kierunku, w którym powinno ono podążać, o wiele bardziej przydatny, właściwy i odpowiedni był konserwatyzm metafizyczny, nie zaś konserwatyzm brytyjski, empirycznie-sceptyczny. W niniejszym opracowaniu staram się jednak poszerzyć rozumienie konserwatyzmu, formułując – za niektórymi amerykańskimi konserwatystami – koncepcję konserwatyzmu bazującego na szacunku i wierności wobec konstytucyjnych form ustrojowych.
[5] Konstytucja Republiki Czeskiej (1992) została uchwalona wkrótce po powstaniu RCz., na początku procesu transformacji. Mogła więc stanowić fundament zmian ustrojowych i zbliżyć się też, w wyniku ówczesnego konsensusu politycznego, do ideału „umowy społecznej”. Oba te powody sprzyjają w czeskich warunkach konserwatywnemu podejściu do obowiązującej konstytucyjnej formy ustrojowej. (przyp. tłum.)
[6] Czeski model konstytucjonalizmu nawiązuje pod tym względem przede wszystkim do konstytucjonalizmu, jaki ukształtował się po II wojnie światowej w Europie Zachodniej. Powojenny konstytucjonalizm pokonał przedwojenny model sądownictwa konstytucyjnego wg. H. Kelsena, negujący kompetencje jurysdykcyjne trybunałów konstytucyjnych w zakresie praw podstawowych. Por. Alec Stone-Sweet, Governing with Judges. Constitutional Politics in Europe, Oxford: Oxford University Press, 2000.
[7] Pojęcie stosowane przez czeskiego konstytucjonalistę i filozofa prawa Františka Weyra (1879-1951), określające rozumienie konstytucji jako zbioru nienormatywnych zapisów niepełniących roli bezpośrednio obowiązującego prawa. (przyp. tłum.)
[8] Eliška Wagnerová, Základní práva, [w:] Komunistické právo v Československu – Kapitoly z dějin bezpráví, red. Michal Bobek, Pavel Molek, Vojtěch Šimíček, Brno: MPÚ MU, 2009, s. 330-363.
[9] Odwołuję się tu do rozróżnienia zastosowanego w opracowaniu Paula W. Kahna Reason and Will in the Origins of American Constitutionalism, „The Yale Law Journal” 3/1989, s. 449-517.
[10] Por. David P. Kommers, The Constitutional Jurisprudence of the Federal Republic of Germany, Durham: Duke University Press, 1997, s. 42n.
[11] Wyjątek stanowi może Roman Joch, stający w obronie oryginalizmu wobec tzw. living constitution w tekście Ústavní otcové, nabijte si muškety! („Lidové noviny” 21. 5. 2011). W odróżnieniu od niego uważam, że dążenie do połączenia prawa konstytucyjnego z filozofią moralności czy polityki w duchu Dworkina jest o wiele bardziej wiarygodnym sposobem wykładni prawa konstytucyjnego, gdyż zakłada ono nieustanne, aktualizujące stosowanie praktycznego rozumu w konkretnych trudnych przypadkach prawnych. Wykładając konstytucję, poszukujemy zawsze samokrytycznie, dopuszczając możliwość rewizji własnego poglądu, lepsze ujęcie któregoś z jej konceptów. Chodzi więc o ciągłe, systematyczne i krytyczne dążenie do odkrycia najlepszej wykładni danego normatywnego konceptu. Por. Sotirios A. Barber, James E. Fleming, Constitutional Interpretation: The Basic Questions, Oxford: Oxford University Press, 2007.
[12] Edmund Burke, Rozważania o rewolucji we Francji. Cyt. za czeskim wydaniem Brno: CDK, 1997, s. 43.
[13] Por. Harvey C. Mansfield Jr., America´s Constitutional Soul, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1993, s. 1-17 a 137-162. Amerykańscy uczniowie Leo Straussa utożsamiali się z systemem amerykańskim, wbrew jego nowoczesności, to jest jego uformowaniu przez myśl wywodzącą się z nowoczesnej filozofii politycznej. Aczkolwiek Strauss krytykował nowoczesność z perspektywy tradycji klasycznej, nowoczesną Amerykę oceniał pozytywnie, ponieważ czerpie ona z pierwszej fali nowoczesności, mniej wadliwej od tych kolejnych. Dodatkowo, z perspektywy filozofii klasycznej system amerykański należy oceniać pozytywnie, gdyż zawiera on elementy konstytucjonalizmu. Patrz Catherine Zuckert, Michael P. Zuckert, The Truth about Leo Strauss: Political Philosophy and American Democracy, Chicago: The University of Chicago Press, 2008, s. 58-79.
[14] Alexis Tocqueville, O demokracji w Ameryce II, tłum. M. Król, PIW, 1976, s. 337.
[15] Por. Harvey C. Mansfield Jr., Tocqueville. A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press, 2010, s. 37nn.
[16] Por. Walter Berns, Democracy and the Constitution, Washington: The AEI Press, 2006, s. 3.
[17] Patrz Thomas Hobbes, Leviathan. Cyt. za czeskim wydaniem Praha: OIKOYMENH, 2009, s. 62nn.
[18] Problem ten powstał wraz z zaistnieniem Kościoła, będącego całkowicie nowym rodzajem ludzkiej wspólnoty, stanowiącym wielkie wyzwanie ustrojowe dla społeczeństw średniowiecznych i post-średniowiecznych. Odpowiedzią na problem teologiczno-polityczny, prowadzący do wojen religijnych XVII wieku, przyniósł koncept nowoczesnego suwerennego państwa. Szczegółowo patrz Jiří Baroš, Křesťanská modernita?, „Kontexty” 3/2009, s. 62-68.
[19] Thomas Hobbes, op. cit., s. 120.
[20] Harvey C. Mansfield, op. cit., sub 11, s. 107.
[21] Szczegółowo Walter F. Murphy, Constitutional Democracy. Creating and Maintaining a Just Political Order, Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2007, s. 6nn.
[22] Charles-Louis Montesquieu, O duchu praw. [on-line] Dostępny w internecie: wolnelektury.pl/katalog/lektura/o-duchu-praw.html.
[23] Patrz James Madison, Alexander Hamilton, John Jay, The Federalist Papers, Lexington: Soho Books, 2010, no. 10, s. 26n.
[24] Harvey C. Mansfield, ibidem, sub. 11, s. 115. Jak dowiódł Stephen Holmes, władza ograniczona jest silniejsza od władzy nieograniczonej. Limity, jakie liberalna konstytucja stawia arbitralnemu sprawowaniu władzy wykonawczej, podnoszą zdolność państwa do rozwiązywania poszczególnych problemów społecznych i do mobilizacji wspólnotowych źródeł na rzecz wspólnych celów. Konstytucyjne bariery woli aktualnych większości ustanowiono, w opinii niektórych może w sposób paradoksalny, aby funkcjonowanie demokracji wesprzeć, a nie by je sparaliżować. Z historycznego punktu widzenia, demokracja konstytucyjna wykazuje wyższość wobec swoich głównych konkurentów, będąc jedną z najbardziej owocnych filozofii budowania państwa. Patrz Stephen Holmes, Passions and Constraint. On the Theory of Liberal Democracy, Chicago: The University of Chicago Press, 1995.
[25] Patrz James Madison…, op. cit., no. 47 a no. 48, s. 139-145.
[26] Walter Berns, op. cit., s. 13.
[27] Por. Petr Fiala, Integrální osobnost Vladimíra Čermáka, [w:] Vladimír Čermák. Člověk-filozof-soudce, Brno: MU, 2009, s. 14. Metoda analityczno-empiryczna zdominowała później politologię pod względem instytucjonalnym, tak jak stopniowo działo się to również w powojennych Niemczech (por. Petr Fiala, Německá politologie, Brno: CDK, 1995). Pierwszym kierownikiem Wydziału Politologii w Brnie był filozof polityki Vladimír Čermák, jednak również ze względu na to, że w 1993 roku mianowano go sędzią Trybunału Konstytucyjnego Republiki Czeskiej, można stwierdzić, że politologia w Brnie szybko zerwała z normatywnym (jednak jeszcze konserwatywnym, aczkolwiek osobliwym) podejściem Vladimíra Čermáka, etablując się jako „twierdza“ metody empiryczno-analitycznej. Może właśnie ze względu na dominujące w czeskich warunkach podejście empiryczno-analityczne teoria polityki jest tu jedną z najmniej rozwiniętych pod-dyscyplin politologii. (W zakresie kluczowych konceptów polityki, jak legitymizacja, reprezentacja lub suwerenność powstało bardzo niewiele opracowań. Jeden z wyjątków stanowi monografia autorstwa Vojtěcha Bellinga, Legitimita moci v postmoderní době, Brno: MPÚ, 2009, czy opracowania z pogranicza teorii polityki, filozofii i socjologii prawa, których autorem jest Jiří Přibáň.)