W demokratycznym państwie prawnym niedopuszczalne jest istnienie takiej formy organizacyjnej zrzeszania się działkowców, która faktycznie zakłada jej monopolistyczną pozycję. Poza tym niedopuszczalne byłoby istnienie organizacji użyteczności publicznej, której nie obejmowałby nadzór administracji rządowej lub samorządowej. Brak odpowiednich form nadzoru nad Polskim Związkiem Działkowców doprowadził do bezzasadnego uprzywilejowania tej organizacji w porównaniu z innymi stowarzyszeniami, które powołano na podstawie ustawy (wyrok z 11 lipca 2012 r., K 8/10).

Kwestie konstytucyjne prawa mieszkaniowego

Uprawnienie do pobierania pożytków z lokalu może być poddawane przez ustawodawcę różnym ograniczeniom, o ile spełniają one warunki określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Regulacja, która uzależnia wysokość podwyżki czynszu od wartości kapitału przeznaczonego na budowę, zakup lub trwałe ulepszenie lokalu, odpowiada wymaganiom konstytucyjnym. Wprowadzenie ustawowego mechanizmu określającego wysokości stóp zwrotu kapitału i zapewnienie w tym zakresie kontroli sądowej znajduje uzasadnienie w konieczności ochrony praw lokatorów. Mechanizmy rynkowe nie mogą być wyłącznym regulatorem czynszu lub innych opłat związanych z używaniem lokalu (wyrok z 10 stycznia 2012 r., SK 25/09).

Wprowadzenie przez ustawodawcę preferencji finansowych w nabywaniu własności lokali przez niektóre kategorie najemców spółdzielczych lokali mieszkalnych jest konstytucyjnie dopuszczalne, o ile preferencje te pozostają racjonalne i obiektywnie uzasadnione. Nie spełniał tych wymagań przewidziany w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych mechanizm nieodpłatnego przeniesienia własności spółdzielczego lokalu mieszkalnego na jego dotychczasowego najemcę. Uzależnienie uzyskania własności lokalu przez najemców jedynie od spłaty ewentualnego zadłużenia z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu nie stanowiło dostatecznej rekompensaty finansowej na rzecz spółdzielni. Takie określenie zakresu świadczeń naruszało konstytucyjne prawo własności spółdzielni, która pomimo nieodpłatnego nabycia mieszkania zakładowego ponosiła, jako właściciel, nakłady na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych najemców (wyrok z 14 lutego 2012 r., P 17/10).